“Önce Amerika” siyaseti global ticaret için tehdit mi?

0

BEĞENDİM

ABONE OL

News

0

Amerika Birleşik Devletleri’nin (ABD) 20 Ocak’ta göreve başlayacak seçilmiş Başkanı Donald Trump, küresel çapta faaliyet gösteren çok taraflı kuruluşları pek dikkate almayan bir tavır izliyor. Trump, Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) yahut gibisi tertiplerin ABD’nin çıkarlarına alışılmamış faaliyet yürüttüğünü tez ediyor ve bu nedenle de ona nazaran değerli değiller.

Almanya’nın eski Pekin Büyükelçisi Michael Schaefer, “Trump’a nazaran bu cins kuruluşların yürüttüğü uzun soluklu müzakereler ve taraflarla uzlaşı arayışları vakit kaybı” değerlendirmesi yapıyor. DW’ye konuşan eski Büyükelçi, Trump ile çok taraflı milletlerarası kuruluşlar ortasındaki ilgiyi “Dünyaya iki farklı bakışın çarpışması” olarak nitelendiriyor.

Schaefer, “Uluslararası toplumun işleyişine yönelik bakış açılarımız çok farklı” diye de ek ediyor. Avrupa’nın, yüzlerce yıl süren çatışma ve savaşlar ile oluşan heterojen bir yapıya sahip olduğunu belirten Schaefer, Avrupa Birliği’nin temelini oluşturan Avrupa Topluluğu’nun yıllarca süren çatışma ve savaşların kıtayı içine soktuğu kısır döngüden kurtarmak üzere kurulduğunu hatırlatıyor. “Sadece Avrupalılar için değil, öbür tüm kuruluşlar için de bir rehber niteliğinde olan, karşılıklı yükümlülük ve hakları içeren kurallar dizisi oluşturuldu” diyen Schaefer, bunların ülkelerin dış ilgilerinde, güvenlik ve iktisat siyasetlerinde geçerli olduğunun altını çiziyor. Schaefer, “iş bitirici” olarak isimlendirilen Trump’ın ise farklı olduğunu söylüyor.

Schaefer, seçilmiş Lider Trump’ın “Önce Amerika” siyasetinin, ABD’nin, sahip olduğu gücü de kullanarak ticaret ortaklarıyla direkt pazarlık ve mutabakat yapma manasına geldiğini kaydediyor.

164 üyesi bulunan DTÖ’nün yöneticisi Nijeryalı ekonomist Ngozi Okonjo-IwealaFotoğraf: Jon Gambrell/picture alliance/AP

Küçük ülkeler için durum hiç güzel gözükmüyor

Peki, Trump’ın çizgisi bildiğimiz manadaki milletlerarası nizamın sonu mu demek? Almanya Bilim ve Siyaset Vakfı (SWP) Ticari İlgiler Uzmanı Heribert Dieter’e nazaran bunun bilhassa Global Güney ülkeleri için epey olumsuz sonuçları olacak. Çok taraflı dünya sisteminin geleceğinin tehlike altında olduğunu söz eden Dieter, “Sovyetler Birliği’nin dağılmasından sonra problemleri uluslar üstü formda çözmenin mümkün olacağından yola çıkmıştık, lakin jeopolitik blokların olduğu bir periyotta bunun mümkün olmadığını gördük” diyor.

Dieter, “Dünya Ticaret Örgütü epey sıkıntı durumda, kendisinin gölgesi üzere. Var olmayı sürdürüyor, lakin çatışmalarda arabuluculuk yapabilmekten bile mahrum. Hasebiyle çok taraflı ticari sistemin geleceği karanlık ve belirsiz” halinde olumsuz bir öngörüde bulunuyor.

ABD’deki Yale Üniversitesi Öğretim Üyelerinden ekonomist Penny Goldberg de Dieter ile birebir görüşte. O da “Çok taraflılık zayıflıyor ve DTÖ bir krizde” değerlendirmesini yapıyor.

Korkulan senaryo: DTÖ dağılır mı?

Ticaret uzmanlarına nazaran DTÖ’nün dağılması halinde oluşacak durum büyük aktörler için de epey önemli sonuçlar doğurabilir. Kiel Dünya İktisadı Enstitüsü (IfW) ile Avusturyalı İktisat Araştırma Enstitüsü’nün (WIFO) ortak araştırmasının sonucuna nazaran, DTÖ’nün dağılmasının AB iktisadına tesiri ABD’nin ek gümrük vergilerinden dört kat daha olumsuz olur.

Bu taraftaki mümkün senaryoları tahlil eden ve sonuçları ABD’deki başkanlık seçimlerinden kısa mühlet açıklanan araştırmaya nazaran DTÖ’nün dağılması AB’deki gayri safi yurt içi hasılanın (GSYİH) yüzde 0,5 düşmesi sonucuna yol açabilir. Araştırmada, DTÖ’nün dağılması halinde bunun Almanya’yı güçlü bir biçimde etkileyeceği, ABD’ye tesirinin ise daha az olacağı, fakat en çok ziyanı Çin’in göreceğine dikkat çekildi. ABD yahut Çin liderliğinde jeopolitik blokların oluşması halinde de AB’nin kaybının epey fazla olacağı, Çin’in kaybının ise daha fazla olacağı öngörüsü lisana getirildi. Araştırmayı yürüten Julian Hinz ile Gabriel Felbermayr’in çizdiği en makûs senaryoya nazaran de Çin’de GSYİH kısa vadede yüzde 6, Almanya’da yüzde 3,2, ABD’de ise yüzde 2,2 oranında düşüş kaydedecek.

ABD’den sonra AB’nin de Çin ile başta elektrikli arabalar gelmek üzere ticari uyuşmazlıklar yaşadığı dikkat çekiyor Fotoğraf: Bildagentur-online/Ohde/picture alliance

Arada küçük ülkeler ezilecek

Avrupa Birliği 45’ten fazla memleketler arası muahede ile dünyanın en geniş ticari ağına sahip. Pekala ticaret siyaseti açısından bakıldığında görece az irtibatlı ve gayri safi yurt içi hasılası küçük ülkeler için DTÖ’nün mümkün dağılmasının sonuçları nasıl olur? Uzmanlar yanıtın açık olduğunu belirterek, “Onlar için hiç de olumlu olmaz” diyor.

SWP’den Dieter, “Anlaşmazlıklarda DTÖ’nün arabuluculuğuna gereksinim duyan küçük ve daha az güce sahip ülkeler için DTÖ çok önemliydi” diyor. Yıllarca bu sistemin hayli güzel işlediğini de aktaran Dieter, daha sonra bunun ABD tarafından sabote edildiğini, DTÖ’de 2018 yılından beri yeni yargıçların seçilmesine onay verilmediğini kaydediyor.

AB, ABD ve Çin üzere güçlü aktörlerin çıkarlarını DTÖ olmadan da kabul ettirebildiğine işaret eden Dieter, “Bu ortada olan küçük ülkelere oluyor. Ortada onlar eziliyor, büyük ve güçlü ülkelerin garip taleplerine boyun eğmek zorunda kalıyorlar. Bu tam bir dram” diye konuşuyor.

Dünya Bankası Kümesi eski baş ekonomistlerinden Penny Goldberg de küçük ülkeleri “DTÖ’nün dağılma emarelerinin kurbanları” olarak niteliyor. Goldberg, “Uluslararası entegrasyon küçük ekonomiler için bilhassa büyük ehemmiyet arz ediyor. Çünkü küçük ülkelerin büyük iç pazarları yok” diyor.

Aylar evvel Tagesspiegel gazetesi için kaleme aldığı makalede Goldberg, kurallara dayalı memleketler arası ticari sistemin Global Güney ülkeleri için büyük kıymet arz ettiğini vurgulamıştı. Goldberg, bu makalede “Gerçekten de son araştırmalar milletlerarası ticaret sistemine entegre olmuş gelişmekte olan ülkelerde son 30 yılda yoksulluğun azalma eğiliminde olduğunu gösteriyor. Bu açıdan çok taraflı ticaret sistemi gelişmekte olan ülkelere hakikaten yarar sağladı” tespitini yapıyor.

Öte yandan “Küresel Güney’deki büyük ekonomiler kendi güçlerine duydukları inanç ile kendi çıkarlarını korumakta daha özgüvenli oluyorlar” diyen Goldberg, ticari mutabakatlara karşı itirazların genelde gelişmekte olan Hindistan, Endonezya ve Brezilya üzere büyük ülkelerden gelmesinin şaşırtan olmadığını tabir ediyor.

Küresel Güney’deki büyük ekonomiler son yıllarda ticarette cok daha fazla kelam sahibi olduğundan memleketler arası düzenlemelere müdahaleler de daha çok onlardan geliyorFotoğraf: AFP

Afrika ve Latin Amerika’daki açığın kapatılması gerekiyor

Uluslararası ticari muahedeler açısından bakıldığında birtakım Afrika ülkelerinin beşten daha az mutabakatla çok da düzgün pozisyonda olmadığı görülüyor. Bilhassa de fakir olan, çatışma ve savaşların yaşandığı Güney Sudan, Burundi üzere ülkelerin ticari sistem ile bağının kopması tehlikesinin bile baş gösterdiği kaydediliyor.

Latin Amerika’da Venezuela, Ekvador ve Bolivya global ticari sistem ile bağı en az olan ülkeler pozisyonunda. Asya kıtasına bakıldığında ise Ortadoğu ülkeleri, Orta Asya’nın birtakım ülkeleri ile Afganistan ticari muahedelerde zayıf görünümdeler. Ham unsur açısından güçlü olan Moğolistan da yeniden ticari bağı zayıf ülkeler ortasında yer alıyor.

SWP’nin ticaret uzmanı Heribert Dieter’e nazaran mevcut gelişmeler DTÖ çatısı altındaki kurallar temelli ticaret sisteminin sonuna yaklaşıldığına işaret ediyor. Dieter, DTÖ 1995’te kurulduğunda adil bir global ticaret umudu doğduysa da geriye dönüp bakıldığında bunun kısa istisnai bir devir için geçerli olduğunu söylüyor.

“Önce Amerika” söylemi 25 yıldır var

Ticaret uzmanı Dieter’e nazaran, “Önce Amerika” sloganı son yıllarda öne çıkmış üzere gözükse de 1990’ların sonlarında bilhassa Milletlerarası Para Fonu’nda (IMF) ABD ağır formda kendi çıkarlarını gözetmeye başladı. IMF’nin “borçlu ülkelerin kurtarılması” diye bilinen çalışmalarını hatırlatan Dieter, “1990’lara baktığınızda ise böylesi kurtarma teşebbüsleri olmadığını görüyorsunuz. Bu, borç alan ülkelerin çıkarlarını dikkate almayan ABD’nin dış iktisat politikasıydı” görüşünü aktarıyor.

Uluslararası ticari iş birliklerinin gelecekte de devam edeceğini lakin bunun çok daha küçük ölçekte olacağını tabir eden Dieter, “Bunu olumsuz olarak görmek gerekmiyor. Küçük iş birlikleri sayesinde ticaret siyasetinde DTÖ’nün her üyesinin veto hakkı bulunan sistemiyle ulaşılabilenden daha fazlasını sağlamak da mümkün olabilir” öngörüsünü lisana getiriyor. Dieter, “Bu, memleketler arası ekonomik ilgilerin yahut globalleşmenin sonunun geleceği manasına da gelmez” diye de ekliyor.

Öte yandan Global Güney ülkeleri için şiddetli bir devrin başladığı da kesin. Eski diplomat Michael Schaefer Trump devrine atfen “ABD’nin bütün partnerleri üzere onlar da sıkıntı bir sürece hazırlanmak zorundalar” biçiminde konuşuyor.

DW Türkçe’ye manisiz nasıl erişebilirim?