Emeklilerin ulusal gelirden aldığı hisse düşüyor

0

BEĞENDİM

ABONE OL

News

0

Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) açıkladığı toplumsal muhafaza istatistiklerine nazaran 2023 yılında emekli ve yaşlılara gayri safi yurt içi hasılanın (GSYH) yüzde 4,4’ü kadar kaynak ayrıldı. Bu oran 2021 yılında yüzde 4,9, pandemi öncesi 2019’da ise yüzde 6,1 idi. Datalara nazaran emekli ve yaşlılara yapılan harcamaların GSYH içindeki hissesi son beş yılda yüzde 28 azaldı.

Sosyal muhafaza harcamalarının içerisinde emekli ve yaşlılara yapılan harcamaların yanı sıra hastalık/sağlık bakımı, engelli/malül, dul/yetim, aile/çocuk, işsizlik ve toplumsal dışlanma yardımlarına ait harcamalar yer alıyor. Bunlar içinde en büyük hisseye sahip olan kalem yüzde 43,6 ile emekli ve yaşlılar için yapılan harcamalar.

Sosyal müdafaa zayıflıyor

Sosyal müdafaa harcamalarının genel olarak GSYH’den aldığı hisse da son beş yılda azaldı. Bu hisse 2019’da yüzde 12,5 iken, 2021’de yüzde 10,9’a, 2023’te ise yüzde 10,1’e geriledi.

DW Türkçe’ye konuşan çalışma iktisadı uzmanı Prof. Dr. Aziz Çelik’e nazaran Türkiye’de hem toplumsal muhafaza harcamalarının genelinde hem de emekliler için yapılan harcamalarda önemli bir gerileme var. Bilgiler ayrıyeten pandemi periyodunda bile toplumsal müdafaanın zayıfladığını gösteriyor.

Çelik, “Bunun manası emeklilerin ve toplumsal muhafaza kapsamında olanların ulusal gelirden daha az hisse alması ve yoksullaşmalarıdır. GSYH içinde hisseniz düşüyorsa pastadaki hisseniz azalıyor ve bölüşüm eşitsizliği artıyor demektir” diyor.

Bunun beklenen bir tablo olduğunu vurgulayan Çelik, “Çünkü emekli aylıkları önemli biçimde düşürüldü. Emekliler önemli biçimde yoksullaşıyor” diye ekliyor.

Prof. Çelik’e nazaran Türkiye’de emekliler için yapılan harcamalarda önemli bir gerileme varFotoğraf: Tunahan Turhan/Zumapress/picture alliance

Avrupa’nın yaklaşık üçte biri kadar

Verilere nazaran Türkiye emeklilik harcamalarına en az kaynak ayıran ülkeler ortasında yer alıyor.

Uluslararası Çalışma Örgütü’nün (ILO) 2024-2026 Dünya Toplumsal Müdafaa Raporu’na nazaran emeklilik harcamalarına en fazla kaynak ayıran birinci üç ülke yüzde 16,9 ile İtalya, yüzde 16,3 ile Yunanistan ve yüzde 14,7 ile Fransa.

Türkiye’de GSYH’den emeklilere yaklaşık yüzde 4 civarında kaynak ayrılırken, dünya ortalamasının yüzde 8. Avrupa ortalamasının ise yüzde 11 civarında olduğunu belirten Prof. Dr. Çelik, “Bu tablo ’emekliler SGK bütçesine yük’ üzere tezlerin temelsiz olduğunu yalnızca neoliberal safsatalardan ibaret olduğunu gösteriyor. Dahası toplumsal harcamalar yük olamaz. Toplumsal muhafaza harcamaları haktır” sözlerini kullanıyor.

Kamudan yüzde 7,5 pay

DW Türkçe’ye konuşan Türkiye İktisat Siyasetleri Araştırma Vakfı (TEPAV) Merkez Yöneticisi Prof. Dr. Hakkı Hakan Yılmaz da TÜİK datalarının kamu ve özel bölüm tarafından yapılan toplumsal muhafaza harcamalarının tümünü kapsadığına işaret ediyor.

Yılmaz, toplumsal müdafaa harcamaları GSYH’ye oranı 2023’te yüzde 10,1 iken bunun yüzde 7,5’inin kamuya ilişkin olduğu, kalan kısmın özel toplumsal harcamalardan oluştuğunu söylüyor. Kamuya ilişkin toplumsal muhafaza harcamalarının ise yüzde 85-86’sının emekli aylıklarından oluştuğunu belirtiyor.

Kamudan emekli aylıklarına yapılan harcamaların nasıl azaldığının 2025 yılı Cumhurbaşkanlığı Yıllık Programı’ndan da görülebileceğine işaret eden Yılmaz, 2019’da GSYH’nin yüzde 8,5’ini oluşturan bu harcamaların 2022’de yüzde 5,2’ye kadar gerilediğini, 2023’te ise yüzde 6,4 olduğunu aktarıyor. Yılmaz’a nazaran bu datalar, emeklilerin refahtan hisse alamadığının göstergesi.

Eurostat datalarına nazaran Avrupa’da toplumsal müdafaa harcamalarının GSYH’nin ortalama yüzde 20’sini oluşturduğunu, bu harcamaları ise yalnızca kamunun yaptığı bilgisini veren Yılmaz, Türkiye’deki yüzde 7,5’lik oranın Avrupa’nın ayırdığı hissenin hayli gerisinde olduğunu vurguluyor.

Çocuk ve aileye binde 5 gidiyor

Yılmaz’a nazaran Türkiye’de aile ve çocuğa yapılan toplumsal müdafaa harcamaların düşüklüğü de kıymetli meselelerden biri. Yılmaz, “Avrupa’da GSYH’nin ortalama yüzde 1,7’si kadar harcama yapılırken Türkiye’de kamunun toplumsal muhafaza harcamalarında aile ve çocuğa giden sayı GSYH’nin binde 5,5’i” diyor.

Sosyal muhafaza harcamalarının geleceğe ait kıymetli bir sinyal verdiğine işaret eden Yılmaz, “Gelir eşitsizliği de dikkate alınarak, minimum fiyatın ve emekli aylıklarının bilhassa en alt kümeler için toplumsal muhafaza programları ile birlikte bir harmanlanmış bir biçimde düşünülmesi, kamunun toplumsal dayanak programları geliştirmesi gerekiyor” diye ekliyor.

Prof. Dr. Hakan Hakkı Yılmaz, Türkiye’de en fakir yüzde 10’luk kesitin yüzde 30’unun yaşının 65’in üzerinde olduğu belirterek en fakir hanelerin toplam kullanılabilir geliri içinde emeklilik kaynaklı transferlerin tartısının yüzde 46 olduğu bilgisini veriyor.

Prof. Dr. Yılmaz, Türkiye’de yaklaşık üç milyon hanenin taban fiyatın altında bir gelirle yaşadığını belirtiyorFotoğraf: Emre Eser/DW

Üç milyon hanenin geliri minimum fiyatın altında

Emeklilik dışı toplumsal transferlerin kullanılabilir gelir içindeki hissesinin ise bilhassa kamu toplumsal transferlerinin düşüklüğü nedeniyle en fakir dilim için yüzde 14,7 olduğunu söyleyen Yılmaz, yaklaşık üç milyon hanenin taban fiyatın altında bir gelirle yaşadığını tabir ediyor.

Yılmaz, “Emekli aylıklarının öncelikle geçimlik fiyat ve enflasyon oranlarının altına belirlenmesi bilhassa düşük gelirli hanelerde yoksulluğu daha derinleştirecek ve gelir dağılımını bozacak” uyarısı yapıyor.

Kamunun toplumsal müdafaa harcamalarının Türkiye’de düşük olmasının toplamda vergi yükünün düşük olmasıyla bağlı olduğu görüşünü paylaşan Yılmaz, “Bizim vergi yükümüz gayrisafi yurtiçi hasılanın yüzde 17’si iken bu ortalama bir AB ülkesinde yaklaşık yüzde 23-24. Bilhassa belirli bölümlerden vergi toplayamadığımız için dönüp bunu da harcamaya çeviremiyoruz. Bir de harcamayı çevirirken öteki şeyleri daha çok seviyoruz. İnşaat yapmak gibi” tabirlerini kullanıyor.

“Enflasyona ezdirmedik söylemi inandırıcı değil”

Prof. Dr. Aziz Çelik ise sene başında Emekçi ve Bağ-Kur emeklilerine son altı ayın enflasyonu oranında (yüzde16-17) artırım yapılması yasanın bir gereği olduğuna işaret ediyor. Memur emeklilerinin toplu kontrattaki karar nedeniyle bundan yaklaşık 5 puan az artırım alacaklarına dikkat çeken Çelik, iktidar tarafından dillendirilen “enflasyona ezdirmedik” telaffuzunun inandırıcı olmadığını belirtiyor.

Enflasyonun yanlışsız ölçülmediği görüşünü paylaşan Çelik, hakikat ölçülse dahi emeklinin enflasyonuyla öbür kümelerin enflasyonunun birebir olmadığını, örneğin aralık ayında ortalama besin enflasyonu 48,5 iken emeklilerin besin enflasyonunun yüzde 67 olduğunu vurguluyor.

“Önemli olan enflasyon değil emeklilerin GSYH’den ne kadar hisse aldığı” diyen Çelik, “En düşük emekli aylığı tamamlama süreciyle 12 bin 500 TL. Bunu enflasyon oranında artırsanız ne olur? Emekli aylıkları sisteminin kendisi adaletsiz” diye ekliyor.