Güç zengini İran’da neden doğal gaz kıtlığı yaşanıyor?

0

BEĞENDİM

ABONE OL

News

0

İran, doğal gazda dünyanın en büyük ikinci, petrolde ise dördüncü büyük rezervlerine sahip. Buna karşın güç zengini ülke, iç talebe yetişemediği için zorluk çekiyor.

Son günlerde yaşanan elektrik kesintileri ülke çapında okullar ve başka kamu dairelerinin kapatılmasına, başşehir Tahran ve başka kentlerin ana yollarında aydınlatmaların söndürülmesine yol açtı.

İran Cumhurbaşkanı Mesud Pezeşkiyan görüntü bildiriyle seslendiği İranlılardan, hükümetin güç kriziyle baş edebilmesi için konutlarında ısıyı iki derece düşürmelerini istedi.

Bu davet İran’ın güç konusundaki kırılganlığını gözler önüne serdi.

İran’da elektriğin yüzde 86’sı doğal gazdan üretiliyor. Gaz kıtlığı yetkilileri, elektrik üretiminde alternatif olarak ucuz fakat hayli kirletici bir yağ kullanmaya itti, bu büyük kentlerde hava kirliliğini artırdı.

İran’da doğalgaz kıtlığının nedeni ne?

İranlı yetkililer Batı yaptırımlarını suçluyor. Nükleer ve balistik füze programını durdurma gayesiyle petrol ihracatı ve bankacılık bölümlerine uygulanan yaptırımlar İran iktisadını zorluyor. Tahran yaptırımların; gaz alanlarının geliştirilmesi, yeni güç santralinin inşası ve verimliliğin artırılması için yatırım yapmayı olanaksızlaştırdığını söylüyor.

Ancak bu durum yeniden de İran’ın içeriden kaynaklanan problemlerini göz arkası ediyor.

ABD Güç Enformasyon Yönetimi bilgilerine nazaran İran, Joe Biden’ın başkanlığının birinci üç yılında petrolden 144 milyar dolar kar elde etti.

Çalışmalarında İran iktisadına odaklanan gazeteci Arezoo Karimi, bu gelirlerin İran’ın bölgesel öncelikleri doğrultusunda harcandığını, örneğin Suriye’de Beşar Esad’ın desteklenmesinde kullanıldığını söylüyor.

İran Cumhurbaşkanı Mesud Pezeşkiyan Fotoğraf: Iranian Presidency/Zuma/picture alliance

Karimi, “Petrol geliri paravan şirketler ve saklı hesaplar aracılığıyla memleketler arası kontrolden kaçırılıyor. Fakat mevcut deliller milyarlarca doların İran’ın altyapısını düzgünleştirmek yerine bölgesel önceliklere aktarıldığını gösteriyor” diyor.

Karimi’ye nazaran, İran Beşar Esad üzere bölgesel müttefiklerini desteklemek için milyarlarca dolar harcadı, milyonlarca varil petrolü de bu aktörlere fiyatsız sağladı.

“İran’ın büyük kısmı petrol dayanağı olmak üzere, Suriye için 25 milyar dolardan fazla harcadığı belirtiliyor” diyen Karimi güç bölümünün modernizasyon gereksiniminin göz gerisi edildiğini aktarıyor.

İranlı yetkililer de güç dalının milyarlarca dolar yatırıma muhtaçlık duyduğunu kabul ediyor.

Washington merkezli danışmanlık şirketi Gulf State Analytics’te güç analisti olarak misyon yapan Umud Şükrü, yabancı şirketlerin ABD ile bir nükleer mutabakata varılmadan ve İran terörün finansmanın önlenmesine dair adımlar atmadan Tahran’a yatırım yapmasının muhtemel olmadığını belirtiyor.

Şükrü, “İran bugün bu şartları sağlasa bile milletlerarası şirketlerin dönmesi üç ila beş yıl sürer” diyor.

İran’ın günlük 350 milyon metreküp doğalgaz ve 20 gigavat elektrik açığı ile karşı karşıya olduğunu kaydeden Şükrü, bunun “1979 ihtilalinden beri en şiddetli güç krizi” olduğunu söylüyor.

Strateji yanılgısı mı?

Türkiye üzere komşu ülkeler güç kaynaklarını kömür, doğalgaz, petrol ve yenilenebilir alternatiflerle çeşitlendirip bir istikrar kurmaya çalışırken İran büyük ölçüde doğal gaza bağımlı.

Ülkede hanelerin yüzde 95’ine doğal gaz ulaşıyor lakin analistlere nazaran bu yanlış bir strateji.

Enerji uzmanı Hüseyin Mirafzali şöyle açıklıyor: “İran en ücra köylere bile gaz taşımak için 430 bin kilometrelik boru sınırı döşedi. Fakat konutlardaki kullanımı endüstriye yönelik arza tercih etmek önemli ekonomik kayıplara neden oldu. Gaz problemi fabrikaların kapanmasına yol açtı, iktisada ziyan veriyor.”

Aralık ayında başşehir Tahran’da hava kirliliğinin tesirini gösteren bir fotoğrafFotoğraf: Majid Asgaripour/REUTERS

İran’da elektrik üretiminde doğal gaza olan bağımlılık çevreyi de olumsuz etkiliyor. Ekonomik büyüklüğüyle orantısız biçimde İran, global sera gazı emisyonlarına en fazla katkı veren ülkeler ortasında.

İhracatçıdan ithalatçıya

Analistler kısa vadede süratli bir tahlil bulunamayacağını, İran’ın iç talebi karşılamak üzere doğal gaz ithal etmek zorunda kalacağını öngörüyor. Eski Cumhurbaşkanı Mahmud Ahmedinejad periyodunda (2005-2013) doğal gaz tedarik edilen Türkmenistan’ın en uygun seçenek olacağı bedellendiriliyor.

Bu değişik bir durum ve şu soruyu akla getiriyor: Doğal gaz rezervleri açısından varlıklı bir ülke nasıl güç ithalatçısı haline gelir?

İran’ın güç krizi onlarca yıllık berbat idare, yaptırımlar ve kaynakların diğer önceliklerle makûs kullanılmasının bir sonucu. Ülke iktisadı üzerinde baskı artarken meselelerin tahlili stratejilerde esaslı bir değişiklik gerektirecek.

Bu olmazsa sonuçları şimdiden gözle görülür durumda: Kapanan fabrikalar, saatler süren elektrik kesintileri ve giderek artan hava kirliliği. Uzmanlara nazaran bir değişim olmazsa İran’ın daha derin bir ekonomik sakinlik, memnuniyetsizlik ve güçte dışarıya bağımlılık tehditleriyle karşı karşıya kalabileceği kestirim ediliyor.

DW Türkçe’ye manisiz nasıl ulaşabilirim?