Sıhhatte dönüşüm: Türkiye OECD sonuncusu

0

BEĞENDİM

ABONE OL

News

0

İstanbul’da 112 Acil Davet Merkezi’nde çalışanlarla işbirliği yaparak İstanbul’daki kimi özel hastanelerin yenidoğan ağır bakım servislerinde bebeklerin hayatını kaybetmesine neden olan “yenidoğan çetesi” ile ilgili soruşturma sürerken ülke sıhhat sistemiyle ilgili tartışmalar da tekrar gündemde.

Türk Tabipleri Birliği (TTB) ve İstanbul Tabip Odası soruşturmanın hükümetin yanlış sıhhat siyasetlerinin bir sonucu olduğu görüşünde.

İstanbul Tabip Odası, KESK İstanbul Şubeler Platformu ve Devrimci Sıhhat Çalışanları Sendikası yaptığı ortak basın açıklamasında, olayın bir sistem sorunu olduğuna, bu sistemin sorumlularının ise Sağlık Müdürlüğü, Sıhhat Bakanlığı ve hükümet olduğuna işaret etti.

Peki Türkiye’de sıhhatte dönüşüm siyasetleri nasıl başladı, sıhhat göstergeleri sistemin sıkıntılarına dair ne üzere sonuçlar ortaya koyuyor?

Dünya Bankası finanse etti

DW Türkçe’ye konuşan TTB Merkez Kurulu Lideri Prof. Dr. Alpay Azap, Türkiye’de sıhhat reformu-sağlıkta dönüşüm sürecine ait “Bu program yerli ve ulusal değildir, yani çok açık bir biçimde kökü dışarıdadır” diyor ve sıhhatte dönüşümün Türkiye de dahil pek çok ülkede Dünya Bankası (DB) merkezli bir uygulama olduğuna dikkat çekiyor.

Sürecin finansman kaynağının DB’den mevzuya özel olarak alınan krediler olduğunu vurgulayan Azap, 1990 ila 2004 yılları ortasında toplamda 211,5 milyon dolar ve 49,4 milyon euroluk kredi alındığını aktarıyor.

TTB Merkez Kurulu Lideri Prof. Dr. Alpay AzapFotoğraf: Privat

Azap’ın verdiği bilgiye nazaran sıhhatte reform-dönüşüm, dünya genelinde çabucak bütün ülkelerde ortalama beş, altı yıllık müddetlerde tamamlanmasına rağmen, Türkiye’de bu müddet 30 yılı aştı. Bu durum, DB tarafından da kabul edildiği üzere, başta TTB olmak üzere sıhhat alanında Sıhhat ve Toplumsal Hizmet İşçileri Sendikası (SES) ve öteki örgütlü yapıların yürüttüğü başarılı, dengeli ve bilgi üretimine dayalı uğraşından kaynaklandı.

Azap, sıhhatte dönüşüm programının başlangıcının Devlet Planlama Teşkilatı (DPT) ismine DB kredisiyle, DB Nüfus, Sıhhat ve Beslenme Kısmı tarafından gerçekleştirilen ve 18 Mart 1986 tarihiyle kamuoyuyla paylaşılan “Türkiye Sıhhat Kesimi Araştırması”na dayandığına işaret ediyor.

“İkna toplantıları yapıldı”

Mayıs 1987 tarihinde çıkartılan “3359 sayılı Sıhhat Hizmetleri Temel Kanunu” ile yeniden DB kredisiyle, DPT için İngiliz şirketi Price Waterhouse tarafından hazırlanan “Sağlık Bölümü Master Plan Etüdü Mevcut Durum Raporu” (1990) ve 1991 yılının başında Sağlık Bakanlığı (SB) Sağlık Projesi Genel Koordinatörlüğü (SPGK)’nün kuruluşu da Türkiye’de sıhhat ıslahatının başlangıç etaplarını oluşturuyor.

Bunun akabinde Sağlık Bakanlığı tarafından 23-27 Mart 1992’de 1. Ulusal Sıhhat Kongresi gerçekleştiriliyor.

Kongre öncesinde, SPGK yetkililerinin, bilhassa akademisyenlerle küçük kümeler halinde yaygın “ikna” toplantıları gerçekleştirdiklerini tabir eden Azap, bunun çabucak akabinde da TBMM’ye sunulmak üzere hazırlanan “Ulusal Sıhhat Siyaseti Taslak Dokümanı”nın yayımlandığını vurguluyor.

Haziran 2003’te ise Sağlık Bakanlığı tarafından Sağlıkta Dönüşüm isimli doküman yayımlanıyor. Sürecin bundan sonrası AKP hükümetleri eliyle yürütülüyor.

Sağlıkta dönüşüm 2012’de tamamlandı

Prof. Dr. Azap’a göre Türkiye’de sıhhat ıslahatının tamamlandığı tarih olarak 1 Ocak 2012 tarihi kabul ediliyor. Bu tarihte 5510 sayılı Toplumsal Sigortalar ve Genel Sıhhat Sigortası Yasası yürürlüğe girdi. Öte yandan tıpkı yıl Kasım 2011’de yayımlanan ve Sıhhat Bakanlığı’nın vazife ve fonksiyonu ile merkez ve taşra teşkilatını A’dan Z’ye yine yapılandıran 663 sayılı KHK hayata geçirildi.

Alpay Azap’ın aktardığına nazaran sıhhat ıslahatı sürecinde sırasıyla şu adımlar atıldı:

Sağlık ıslahatı ile sıhhat hizmetlerinin sunumu ve finansmanı birbirinden ayrıldı. Toplumsal güvenlik kurumları tek çatı altında toplandı. Kamu hastaneleri ve kamusal sıhhat hizmetleri özelleştirildi, özel bölümün hissesi artırıldı. Sıhhat primi, iştirak ve katkı hissesi, reçete bedeli, hizmet fark bedeli vb uygulamalarla cepten sıhhat harcamaları artırıldı. Özelikle aile hekimliği sistemiyle birinci basamak sıhhat hizmetleri de piyasaya eklemlendirildi. Sıhhat bakanlıkları, planlama ve denetleme üniteleri haline getirildi.

Türkiye’de sıhhat göstergeleri uygulanan sistemin sonuçlarını ortaya koyuyor.

Türkiye’nin sıhhate ayırdığı hisse düşüşte

Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü’nün (OECD) 2023 datalarına nazaran Türkiye, sıhhat harcamalarına gayri safi ulusal hasıladan yüzde 3,7 hisse ayırdı. Bu oran 2021’de yüzde 4,6’ydı. Türkiye, OECD ülkeleri içinde sıhhate en düşük hisse ayıran ülke olurken, bu oran Almanya’da yüzde 11,8, Fransa’da yüzde 11,9, ABD’de yüzde 16,5’e kadar çıkıyor.

Türkiye’de kişi başı sıhhat harcaması 1827 dolar olarak hesaplanırken İngiltere’de 5 bin 492, Fransa’da 6 bin 516, Almanya’da 8 bin 11, ABD’de 12 bin 555 dolar.

Cepten sıhhat harcamasında artış

Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) datalarına nazaran hanehalkları tarafından tedavi, ilaç vb maksatlı yapılan cepten sıhhat harcaması 2022 yılında bir evvelki yıla nazaran yüzde 98,8 artarak 112 milyar 18 milyon TL’ye ulaştı.

Hanehalkı cepten sıhhat harcamasının toplam sıhhat harcamasına oranı yüzde 15,9 düzeyinden yüzde 18,5’e çıktı.

Sağlık Bakanlığının 2023 bilgilerine nazaran birinci basamak sıhhat hizmetlerinden yararlananların sayısı 421,1 milyon olurken ikinci ve üçüncü basamak sıhhat kurumlarına başvuranların sayısı 552,4 milyon oldu. Toplamda hasta sayısı 973,5 milyona ulaştı.

Bir ağır bakım ünitesi Fotoğraf: Sebnem Coskun/AA/picture alliance

Geçen yıl özel tıp merkezlerindeki doktorlara müracaat edenler 14,8 milyonu, özel hastanelerdeki hasta sayısı 67,4 milyonu geçti. Kişi başı tabibe müracaat sayısı 2022’den 2023’e 10’dan 11,4’e çıktı.

“Acil servislere nüfusun 1,5 katı müracaat var”

Alpay Azap ise acil sıhhat hizmetlerinin bir ülkedeki sıhhat sisteminin vitrini olduğuna işaret ediyor.

Türkiye’de acillere yıllık müracaat sayısının -ülke nüfusu baz alındığında- dünya rekoru kırdığını vurgulayan Azap, ekliyor:

“Türkiye acile servislere yılda nüfusunun 1,5 katı insan başvuran ülke olarak tarihe geçti. Bir öbür tabirle toplam muayeneler içerisinde acil müracaatları yüzde 30’ları zorluyor.”

Öte yandan Türkiye’de nüfusun yüzde 10’dan fazlasının Genel Sıhhat Sigortası (GSS) kapsamına alınamadığını söyleyen Azap, bireylerin kendi bildirimlerine nazaran Türkiye’de 2019 yılında yurttaşların yüzde 14,7’sinin finansal problemler nedeniyle, yüzde 33,5’inin ise finansal sıkıntılar, fizikî uzaklık, ulaşım ve bekleme listesi nedeniyle tıbbi ihtiyaçlarını karşılayamadığını tabir ediyor.

Azap, başka esas sıkıntıları “MHRS ve ilişkili olarak randevu alamama, MHRS randevu aralıklarının kısalığıyla hizmetin niteliğine kast etmesi, sıhhatte şiddetin artık sıradan bir hale dönüşmesi, ülkeden tabip göçünün artışı, tüm doğumlar içerisinde sezaryen sayılarındaki önlenemez yüksek oran, gerek yatak doluluk oranı gerekse de tıbbi teknoloji kullanımında verimsizlik, bebek mevt suratlarındaki eşitsizlik, kronik hastalıklar ve MI, inme üzere acil durumları müdahaledeki/yaşatmadaki ‘başarı’ oranları” diye sıralıyor.

Bebek ve anne vefatları arttı

Geçen yıl bin canlı doğumda bebek mevt suratı 2022’deki 9,1 düzeyinden 9,8’e yükseldi. Yüz bin canlı doğumda anne vefat oranı ise 12,6’dan 13,5’e çıktı.

TÜİK’e nazaran Türkiye’de doğuşta beklenen hayat mühleti 2021-2023 periyodunda, 2017-2019 devrine nazaran 1,3 yıl azalarak 77,3 yıla geriledi. Doğuşta beklenen hayat müddeti 2020-2022’ye nazaran de 0,2 yıl azalırken, birebir devirde yeni doğanlar için sağlıklı hayat müddeti de 0,8 yıl düşüşle 57,6 yıl oldu.

Özel hastanelerin yaklaşık üçte biri İstanbul’da

Sağlık Bakanlığının datalarına nazaran geçen yıl prestijiyle Türkiye genelinde 565 özel hastane var. Bu sayı toplam hastane sayısının yüzde 36’sına denk geliyor.

Toplam 565 özel hastanenin 162’si ise İstanbul’da. Buna rağmen İstanbul’da Sıhhat Bakanlığına bağlı 53, üniversitelere bağlı 16 hastane var.

Yenidoğan ağır bakım özelde fazla

Resmi datalara nazaran yenidoğan ağır bakım yatak sayısı özel hastanelerde 7 bin 144’ü bulurken Sağlık Bakanlığı kurumlarında 4 bin 738, üniversite hastanelerinde ise bin 617 yenidoğan ağır bakım yatağı bulunuyor.

Toplamda 32 bin 787 olan erişkin ağır bakım yatak sayısının 9 bin 953’ü, 2 bin 522 olan çocuk ağır bakım yatak sayısının 235’i özel hastanelerde yer alıyor.

“Hasta da SGK da ziyana uğruyor”

Alpay Azap, Toplumsal Güvenlik Kurumu’nun (SGK) özel hastanelerle yaptığı mutabakat direkt bir ziyana neden olmasa da SGK’nin bir geri ödeme kurumu olarak koyduğu kuralların sıhhat hizmetine ulaşmayı mahzurlar nitelikte olmasının ziyanı ortaya çıkardığını savunuyor.

“Sağlık Uygulama Bildirisi (SUT) bunun kıymetli bir ayağı. SUT’un koyduğu kurallar, tabibin özerkliğine müdahale eden bir kısıtlılık doğuruyor. Bu manada hasta ziyan görüyor” diyen Azap, “Ayrıca geri ödeme yapılan kalemlerin azalması da hasta için bir mali yük manası taşıyor. SGK’nın koyduğu kurallar gelirlerini azalttığı noktada, birer iktisadi işletme mantığıyla çalışan bu yapılar da gelirlerini artırmak için değişik ‘arayışlara’ yöneliyorlar. Bu manada da SGK ‘zarar uğruyor’ denebilir. Aslında işin özü ziyana uğrayan nitelikli sıhhat hizmetine ulaşması gereken vatandaş yani hastalarımız” diye devam ediyor.

Şehir hastanelerine 5 yılda 180 milyar TL

Kamu-özel işbirliği modeli ile hayata geçirilen kent hastaneleri de sıhhatte dönüşümün ya da özelleştirmenin kıymetli ayaklarından biri. Bakanlık 25 yıl boyunca kiracısı olduğu ve hizmet satın aldığı modelden maliyetinin yüksekliği gerekçesiyle vazgeçti. Başlangıçta 31 tane yapılacağı söylenen kent hastanelerinin sayısı 18’de kaldı. Kent hastanelerinin açılışı sırasında çok sayıda kamu hastanesi kapatıldı.

Prof. Dr. Azap, bir evvelki Sıhhat Bakanı Fahrettin Koca’nın periyot teslim merasiminde “şehir hastanelerinin 322 milyar avro olan kira bedelinin bütçeye yükünü 27.5 milyar avroyla sınırladıklarını” itiraf ettiğini söylüyor.

Şehir hastanelerinin finansmanı konusunda çalışmalar yapan Prof. Dr. Uğur Emek’in hususla ilgili hesaplarına nazaran, 28 bin 548 yatak toplamına sahip 18 kent hastanesine ödenecek toplam fiyat 81,2 milyar dolara ulaşıyor.

Sağlık Bakanlığının 2023-2024 yılı için kent hastanelerine hizmet ödemelerindeki artış yüzde 38’i ve kira ödemelerindeki artış yüzde 108’i bulmuştu. Azap’ın verdiği bilgiye nazaran 2024 yılı ödenekleriyle birlikte, kamu-özel iştirakiyle işletilen hastanelere son 5 yılda toplam 180 milyar TL’den fazla ödeme yapılmış olacak.

Alpay Azap, “Şu an bile kent hastanelerinin kira ve hizmet giderleri Sağlık Bakanlığı bütçesinin yüzde 11,4’ünü götürüyor. Bu proje devam etseydi 31 şehir hastanesine Sağlık Bakanlığı bütçesinin yaklaşık yüzde 50’sini ayrılmak zorunda kalacaktı” diyor.

Özel hastaneler nasıl denetleniyor?

Prof. Dr. Alpay Azap’ın verdiği bilgiye nazaran özel hastaneleri genel olarak denetleyen üç farklı yapı var: Sağlık Bakanlığı/İl Sağlık Müdürlüğü hizmetin kontrolü, SGK geri ödeme/fatura kontrolü ve Maliye vergi tarafından kontrol.

“Bu kontroller layıkıyla yapılıyor mu? Ya da herkese eşit/aynı ihtimamla yapılıyor mu, soruları tartışmaya muhtaç” diyen Azap, “Ancak ‘çete’ olayı özelinde İstanbul Vilayet Sıhhat Müdürlüğü’nün geçtiğimiz yıllar boyunca gereğini yaptığını söyleyebilmek çok zor” diye ekliyor.

Tıbbi süreçlerin kontrolünün çok sıkıntı olduğunu, kontrollerin daima kayıtlar üzerinden yahut fizikî şartların denetlenmesi yoluyla yapılabileceğini vurgulayan Azap, “Oysa son örnekte gördüğümüz üzere bir hastanın sahiden SGK’ya fatura edilen bir tıbbi sürece, ağır bakımda yatmaya, ameliyata, stent uygulamasına tıbben muhtaçlığı olup olmadığı doktorlarca verilen bir karardır ve farklı tabipler birebir hastada farklı tıbbi tekliflerde bulunabilir, bu işin tabiatı böyledir” diyor.

Bu nedenle kontrolün koşul olduğunu fakat tüm meseleleri çözemeyeceğini söz eden Azap, tıbbi süreçlerin sonuçları açısından denetlenmesi ve etik ihlal yahut dolandırıcılık saptandığında çok ağır cezalar verilmesi gerektiğine işaret ediyor.

DW Türkçe’ye manisiz nasıl ulaşabilirim?