Seçim anketleri ne kadar sağlam?

Seçimlere iki aydan kısa bir mühlet kala kamuoyu oluşturmada kritik bir rolü olan seçim anketleri de gündemi meşgul ediyor.

Kritik seçimlerde bir oy bile kıymetli, lakin kamuoyuna yansıyan anket sonuçları birbirinden büyük farklılıklar gösterebiliyor. Uzmanlara nazaran bu durum Türkiye’deki seçim anketlerinin bilimsel standartlara dayanmadığının bir göstergesi.

Uzmanlar, anketlerin ne kadar emniyetli olduğunu değerlendirebilecek bilimsel bir kriter olmadığına işaret ediyor.

Son anketler ne söylüyor?

Yurt içi ve yurt dışındatoplam64 milyon 191 bin 285 seçmenin sandığa çağrıldığı seçimlerle ilgili çok sayıda şirket, anket sonuçlarını paylaşmaya devam ediyor.

MAK, Türkiye Raporu, Yöneylem, Asal Araştırma, AR-G Araştırma, Bulgu, Aksoy ve SAROS araştırmanın son anketlerine nazaran AKP en fazla oy alan parti olurken, PİAR, ALF, Themis Araştırma’nin anketlerinde CHP birinci sırada yer alıyor.

ORC’ye nazaran Millet İttifakı’nın adayı Kemal Kılıçdaroğlu yüzde 53,1, Cumhur İttifakı’nın adayı Recep Tayyip Erdoğan yüzde 42,3 oy alırken MetroPoll’ün son anketinde Cumhur İttifakı’nın oyu yüzde 42,1, Millet İttifakı’nın yüzde 37,6 oldu. Orthus Araştırma ve Danışmanlık şirketinin anketinde ise Recep Tayyip Erdoğan yüzde 46,4, Kemal Kılıçdaroğlu yüzde 44,9, Muharrem İnce yüzde 4,5, Sinan Oğan yüzde 0,8 oy oranına sahip.

Peki anket şirketlerinin açıkladığı bu sonuçlar alandaki durumu ne kadar yansıtıyor?

“Gizli oy değişikliği yapabiliyorsunuz”

Kamuoyu oluşturma üzere bir fonksiyonu olan anketler, seçmenlerin tercihlerini etkileme gücüne sahip. DW Türkçe’ye konuşan İstanbul Bilgi Üniversitesi’nden siyaset bilimci Prof. Dr. Emre Erdoğan, bunu “Gizli oy değişikliği yapabiliyorsunuz, stratejik oy verebiliyorsunuz. Bunun da vahim, sıkıntılı sonuçları olabiliyor” biçiminde açıklıyor.

Erdoğan’a nazaran şu anda kamuoyunda paylaşılan seçim anketlerinin birden fazla sağlam değil.

Anketlerin toplumsal sorumluluğu olduğu için manipülasyona karşı milletlerarası alanda kabul görmüş bilimsel kriterlere uyulması gerektiğini söz eden Erdoğan, Türkiye’de yakın vakitte yapılan regülasyonların ise anket şirketleriyle ilgili sıkıntıları pratikte çözmediğini aktarıyor.

“Seçime bir hafta kala anket yayınlamayı bırakıyorsunuz. Daha evvel yayınlarsanız onu muhakkak bir künye bilgisi paylaşmak zorundasınız üzere yasa koyucunun koyduğu birtakım önlemler var. Fakat kimse umursamıyor” diyen Erdoğan, ekliyor: “Çünkü şu anda getirisi çok fazla.”

DW Türkçe’ye konuşan Sabancı Üniversitesi’nden siyaset bilimci Doç. Dr. Mert Moral da seçimlerle ilgili yapılan kamuoyu araştırmalarının ne kadar emniyetli olduğunu değerlendirebilecek bilimsel bir kriter olmadığı görüşünde.

Sabancı Üniversitesi’nden siyaset bilimci Doç. Dr. Mert MoralFotoğraf: Sabanci Universitaet

Anket şirketlerinin öteki öbür sonuçlar açıklamasının talih olma ihtimalinin çok düşük olduğunu söyleyen Moral, “Ya bu şirketlerin çektikleri örneklemler yalnızca muhakkak bir seçmen kitlesini temsil ediyor ya da o seçmen kitlesi o örneklemin içinde daha çok temsil ediliyor. Sahiden Türkiye seçmen popülasyonunu temsil eden örneklemden çekiyor olsalar bir ankette Adalet ve Kalkınma Partisi’nin oy oranı yüzde 40, öbüründe yüzde 28 olamaz” diye konuşuyor.

Siyasi partilere çalışan şirketler var

Sürekli yanlış prosedür takip ediliyorsa anket sonuçlarında kayma olabileceğini vurgulayan Moral’a nazaran Türkiye’de öbür bir sorun daha gözlemleniyor. Farklı siyasi partiler tarafından finanse edildiği konuşulan anket şirketlerinin, maddi ya da ideolojik nedenlerle o partilerin lehine sonuçlar üretttiği görülüyor.

Anketlerin kimlerle yapıldığından soruların soruluş biçimi ve sıralamasına kadar pek çok kriter bilimsel manada anket sonuçlarını etkiliyor.

Sonuçlarda yanılgı hissesinin (margin of error) düşük olması için anketin öncelikle düzgün bir örneklemle yapılmış olması gerekiyor. Düzgün bir örneklem için ise anketin yapıldığı bölge ya da ülkedeki herkesin o örnekleme dahil olma mümkünlüğünün eşit olması, yani rassal olması gerekiyor.

Sabancı Üniversitesi’nde 2017 yılından bu yana seçmen davranışı, siyaset metodolojisi ve anket metodolojisi alanlarında dersler veren Moral, Türkiye’de 2011’den 2019’a kadar toplam sekiz seçim için yapılan 295 seçim anketini incelediklerini ve bu anketlerin milletlerarası alanda kabul görmüş bilimsel kriterlere ne kadar uyduğuna dair bir çalışma hazırladıklarını anlatıyor. Çalışmanın sonucunda Türkiye’de anket şirketlerinin açıkladığı sonuçların rassal bir örneklemeye dayanmadığını, yanılgı hissesi marjının çok yüksek ve bilimsel standartlardan uzak olduğunu gördüklerini aktarıyor. Türkiye Araştırmacılar Derneği’nin de 2015’te emsal bir rapor açıkladığını belirten Moral, Türkiye’de yapılan anketlerin bu alanda sınıfta kaldığını tabir ediyor.

Moral’a nazaran bunun birinci nedeni ise örneklem seçimi. “Yeterince büyük rassal örneklem çekerseniz bunlar esasen popülasyondaki üzere dağılırlar” diyen Moral, Türkiye’deki anketlerin bu kurala uyarak yapılmadığını söylüyor.

“Telefon numaralarını satın alıyorlar”

Anket firmalarının çoklukla aşikâr bir firmadan telefon numaralarını satın aldıklarını, münasebetiyle tıpkı mağazadan ya da marketten alışveriş yapan, maddi imkanları ya da eğitim düzeyi birbirine yakın olan beşerlerle anket yaptıklarını anlatan Moral, “Eğer ben listeyi buradan alırsam bunlar üzere olmayan insanların ne düşündüğünü, kime oy verdiğini, nasıl oy verdiğini bulma ihtimalim yok” diyor.

Türkiye’de bir telefon data tabanı olmadığına işaret eden Emre Erdoğan da münasebetiyle telefon üzerinden yapılan anketlerde örneklemin hakikat seçilemediğini aktarıyor.

Buna nazaran numaralar rassal olarak çevrilse bile sabit telefon oranının yüzde 30 civarında olması sorun oluşturuyor. Cep telefonları üzerinden yapıldığında da cep telefonu olmayanların varlığı ve birden fazla cep telefonu olanlar da düşünüldüğünde operatörlerin yaygınlık oranları tam bilinmediği için tekrar seçilen örneklem tüm nüfusu temsil etmiyor. İnternet üzerinden yapılan anketlerde de misal sorun mevcut.

“Türkiye’yi temsil etmiyor”

Bazı anket şirketlerinin ise kahvede, sokakta ya da parklarda anket yaptığını söyleyen Erdoğan, bu tıp anketlerin de temsili olmadığını söylüyor. Erdoğan, “Bu çok önemli bir sorun. Kamuoyunun eriştiği araçlarla yapılan anket çalışmalarının büyük bir kısmı temsili değil. Türkiye’yi temsil etmiyor. Temsil etmediği için de genelleme yapılamaz” diyor.

Cumhurbaşkanı adayları Muharrem İnce, Recep Tayyip Erdoğan, Kemal Kılıçdaroğlu, Sinan Oğan

Anketlerle ilgili bir öbür sorun ise kotalı örneklem. Türkiye’de anket şirketleri yaş, cinsiyet, siyasi parti vs üzere örneklem sayısına bir kota koyuyor. Örneğin bir yaş kümesine kota konulduysa kota dolduğunda o yaş kümesindeki beşerler artık ankete dahil edilmiyor. Fakat bilimsel olarak bir örneklemin rassal olması, yani yanılgı hissesinin düşük olması için kota örneklem kullanılmaması gerekiyor.

“Yanlış metot ısrarla kullanılıyor”

Mert Moral, kotalı örneklemin teorik olarak ispatlanmış yanlış bir yol olduğunu belirterek “Bu yanlış prosedür ısrarla Türkiye’de kullanılıyor. Türkiye’deki seçim anketlerini dünyada kabul görmüş bilimsel prosedürlerle yapılan anketlerle mukayese ettiğimizde akla kara üzere bir fark var” diyor.

Uzmanlara nazaran anket şirketlerinin soru tekniklerinde de kusurlar var.

Emre Erdoğan, teknik olarak soruların yanlış sorulduğunu, soru sıralamasında da sıkıntılar olduğunu vurguluyor. Erdoğan, soruların sıralamasına nazaran olumlu ve olumsuz karşılıkların değişebileceğini belirtiyor.

Mert Moral da seçim anketi yapan şirketlerin usul olarak daha çok hangi soruyu sorduklarının bilinmediğini, soruların bilimsel olarak sınanmış sorulardan oluşmadığını ve ölçmek istenen şeyi sahiden ölçüp ölçmediğinin meçhul olduğunu anlatıyor: “İstediğiniz yanıtı aldırmak çok sıkıntı bir şey değil insanlarda. Evet, hakikat hatırlatmaları yaptığınız surece farklı karşılıklar gelebilir.”

Moral, bilimsel usullerle yapılan anketlerin çok maliyetli olduğuna da işaret ediyor. Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi’nden rastlantısal gereğince büyük bir örneklem çekilebildiğini tabir eden Moral, “Bununla ilgili yüz yüze görüşmelerle yapmak çok maliyetli işler. Anket yapılacak kişi adreste yoksa bir daha o adrese gitmeniz gerekiyor” diyor.

Önceki sonuçlar ne gösterdi?

24 Haziran 2018 tarihli Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde Recep Tayyip Erdoğan yüzde 54, Muharrem İnce ise yüzde 29 oy aldı.

1 Mayıs ve 22 Haziran tarihleri ortasında açıklanan seçim anketleri Erdoğan’ın oyunu yüzde 39.7 ila yüzde 53.5 ortasında gösteriyordu. Seçimden iki gün evvel yayınlanan Adil Gür anketine Erdoğan’ın oyu yüzde 53.5 olarak yansımıştı. Sonucu buna en yakın olan yüzde 52.7 ile ORC’nin 17-19 Haziran’da yaptığı anketti. Haziran ayında yapılan 15 anketin dokuzu Erdoğan’ın oyunu yüzde 50’nin üzerinde gösteriyordu.

Aynı tarihli milletvekilliği seçimlerinde ise AKP’nin oyu yüzde 43, CHP’nin yüzde 22 oldu. 1 Mayıs ve 22 Haziran tarihleri ortasında açıklanan anketlere nazaran AKP’nin oyu yüzde 34,8 ile 46,7, CHP’nin oyu yüzde 22,7 ile 28,2 ortasında değişiyordu.

Kasım 2015 seçimlerinde ise AKP yüzde 49,5 oy oranıyla iktidara geldi. Ekim 2015’te yapılan anketler AKP’nin oyunun yüzde 39.1 ila 44,45 ortasında olduğuna işaret ediyordu. Birebir seçimlerde CHP yüzde 25,3 ile ikinci parti olurken anket sonuçları oy oranının Ekim ayında 25,3 ila 29,2 ortasında olduğunu gösteriyordu.

Peki anket şirketleri teknik olarak yaptıkları yanlışlara karşın seçim sonuçlarına nasıl yaklaştı?

“Bilimsel sonuç ürettiği manasına gelmez”

Emre Erdoğan’a nazaran seçim sonucunu yanlışsız varsayım etmek akademik açıdan bilimsel bir sonuç üretildiği manasına gelmiyor. “Anket şirketlerinin performansları da tez edildiği kadar âlâ değil. En prestijli kurumların birçok yanlış sonuç verdiğini duyduk” diyen Erdoğan, “Mesela bir anket şirketi haziranda seçim sonucunu tutturmuş ancak martta çok yanlış yapmışken haziran sonuçlarını paylaşarak reklamını yapabiliyor” formunda konuşuyor.

Anket şirketleriyle ilgili en büyük problemlerden birinin de finansman kaynaklarıyla ilgili olduğunu tabir eden Erdoğan’a nazaran araştırma şirketlerinin işi kendi kendine araştırma yayınlayıp açıklamak değil.

İstanbul Bilgi Üniversitesi’nden siyaset bilimci Prof. Dr. Emre ErdoğanFotoğraf: privat

Araştırmanın parasını kim veriyor?

Kamusal bir problem olduğu için bu araştırmaları kimin finanse ettiğinin değerli olduğunun vurgulayan Erdoğan, Avrupa ve Amerika’da bunun birinci kriter olduğunu Türkiye’de ise buna dikkat edilmediğini aktarıyor.

“Piyasada bu kadar araştırma şirketi var. Neden ben bu araştırmanın bilgisine ücretsiz ulaşıyorum? Hiçbir bilgi yok” diyen Erdoğan, Türkiye’deki şirketlerin yalnızca birkaç adedinin finansman kaynağını açıkladığını söylüyor. Bu mevzuda önemli bir kirlilik olduğuna dikkat çeken Erdoğan, “Mesela bir araştırma şirketindeki arkadaşların bir partide çalıştığı kulaktan kulağa biliniyor ve o firma sonuç açıklıyor. O sonucu okuyan kişinin bunu bilmesi gerekmiyor mu? O arkadaş parayı o partiden alıyor. Değerli bir bilgi değil mi? Pekala nereden biliyoruz bunu, dedikoduyla biliyoruz. Yalnızca bilen biliyor. Fakat çok kolay bir etik kural. O bilgi taraflıdır. Tarafsız değildir. Gerçek olsa bile taraflıdır” sözlerini kullanıyor.

“Seçmen manipüle ediliyor”

Kamuoyuna seçimlerle ilgili araştırma sonucu sunan şirketlerin araştırma bölümünden olmadığını söyleyen Erdoğan, kökü 70’lere dayanan Türkiye’nin en büyük araştırma şirketlerinin hiçbirinin seçim anketi sonucu açıklamadığını belirtiyor. Erdoğan, “Sadece seçim devirleri ortaya çıkan, kamuoyuna istenmeyen bilgi sunan, bunun karşılığında da ya partilerden ya da adaylardan iş alan ve ünlü olan birtakım bireyler var. Türkiye’de bence temel sorun araştırma şirketleriyle bu merdiven altı kuruşları ayırt etmeyi bilmek. Medya bilmiyor” diye konuşuyor.

“Muharrem İnce’nin oy oranının 3 olmasıyla 9 olması ortasında fark yok mu? Siz manipüle ediyorsunuz bunu yaparak” diyen Erdoğan’a nazaran Türkiye’de olması gereken medyanın, üniversitelerin ya da araştırma merkezlerinin elini taşın altına koyup seçim araştırmaları yapmaları ve kamuyu bilgilendirme sorumluluklarını yerine getirmeleri. Erdoğan, “Ama kaçıyorlar. Medya ücretsiz içerik kullanıyor, üniversite ve sivil toplum kaçıyor” diye ekliyor.

Anket şirketinin finansman kaynağını açıklamamasının büyük bir sorun olduğunu vurgulayan Mert Moral da “Herkes sayının büyüsüne kapılıp ‘Bak işte CHP’nin oy oranı şu kadar artmış’ büyüsüne kapılıp anket yayınlama çabasına giriyor. Köşe müellifleri yapıyor, bunu televizyonlar da yapıyorlar. Yetmiyor, YouTube’da yapılıyor, Twitter’da yapılıyor. Bunu kim yaptı diye soruyorsunuz, bilmem ne firması. E kim sponsor oldu buna? Bilmiyoruz” sözlerini kullanıyor.

Bilimsel kriterleri karşılamayan anketlerin medya tarafından süzgeçten geçirilip yayınlanmaması gerektiğini vurgulayan Moral’a nazaran Türkiye’de bu hususta bir bilinçlenme olmadığı için makus mal piyasadan silinmiyor, evvelki seçimlerde ‘çuvallayan’ şirketler yeni seçim periyodunda anket açıklamaya devam ediyor.

Aday listeleri sunuldu

Türkiye’de 14 Mayıs’ta yapılacak 28. Periyot milletvekili genel seçimleri için siyasi partiler Yüksek Seçim Heyeti’ne milletvekili aday listelerini sunarken Cumhurbaşkanlığı için dört aday yarışacak.

Cumhurbaşkanlığı ve milletvekili genel seçimleri 14 Mayıs’ta yapılacak, lakin cumhurbaşkanlığı seçimlerinin birinci çeşidinde yüzde 50+1’e ulaşılamazsa ikinci tıp 28 Mayıs’ta gerçekleşecek.

DW Türkçe’ye manisiz nasıl ulaşabilirim?