İş dünyasının yeni umudu: Suudi Arabistan

0

BEĞENDİM

ABONE OL

News

0

Henüz birkaç yıl öncesine kadar son derece gergin olan Türkiye-Suudi Arabistan ilgilerinde, bugünlerde ikinci bahar havası yaşanıyor. Ekim 2018’de muhalif Suudi gazeteci Cemil Kaşıkçı’nın Suudi Arabistan’ın İstanbul Başkonsolosluğunda öldürülmesi sonrasında başlayan kriz, sonraki yıllarda iki ülkenin hem siyasi hem de ticari bağlantılarını bitme noktasına getirmişti. Lakin cinayetin üzerinden geçen altı yılın sonunda, taraflar yaşananları geride bırakıp unutmayı tercih ediyor. Şimdilerde her iki ülke de ekonomik iş birliklerini nasıl ilerleteceklerine odaklanmış durumda.

İş dünyası akın akın Riyad yolcusu

Kaşıkçı krizi sonrası ikili alakaların en fazla canlandığı yıl ise geride bırakmaya hazırlandığımız 2024 oldu. Şimdi yılın başında, 16 Şubat’ta İstanbul’da gerçekleştirilen Türkiye-Suudi Arabistan Yatırım ve İş Forumu, iki ülkenin hem iş dünyasını hem de siyasi karar vericilerini buluşturmuş; dorukta bir konuşma yapan Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek, Suudi Arabistan’ı kastederek, “Türkiye’nin iş beşerlerine hakikat dönüyorlar. Onlar da Türk şirketleriyle çalışmak istiyorlar” demişti.

Bu tepeden bir ay sonra hükümete yakınlığıyla bilinen Müstakil Endüstrici ve İşadamları Derneği (MÜSİAD), 27. Milletlerarası İş Forumu’nu (IBF) Suudi Arabistan’da gerçekleştirdi. Forum kapsamında toplamda dört kent gezildi ve bu seyahatlerde binden fazla Türk ve Suudi iş adamı bir ortaya geldi. Riyad, Cidde, Mekke ve Medine’deki etkinlikler sekiz günden fazla sürdü.

MÜSİAD’dan 2,5 ay sonra, bu kere de hükümete karşı tenkitleriyle bilinen TÜSİAD, Suudi Arabistan’ın yolunu tuttu. Haziran ayı başında üç günlüğüne Suudi Arabistan’a giden TÜSİAD Yönetim Kurulu, bakanlıklar, iş dünyası, ticaret odaları ve Suudi Arabistan’ın önde gelen aileleriyle bir ortaya geldi.

İki ülke ortasındaki en kıymetli buluşma ise 11 Kasım’da gerçekleşti. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, 11 Kasım’da “İslam İşbirliği Teşkilatı (İİT) ve Arap Ligi İnanılmaz Ortak Zirvesi” için bulunduğu Riyad’da, iki yıl ortadan sonra Suudi Arabistan Veliaht Prensi Muhammed bin Selman ile görüştü. Tepenin yapıldığı oteldeki görüşme, basına kapalı gerçekleşti.

Suudi Arabistan’ın İstanbul Başkonsolosluğu önünde 25 Ekim 2018’de düzenlenen bir aksiyonda, Cemal Kaşıkçı’nın fotoğrafının bulunduğu pankartların önünde yanan mumlar görülüyor.Fotoğraf: Muhammed Enes Yildirim/AA/picture alliance

İhracatta sıfır noktasından zirveye

Türkiye ile Suudi Arabistan ortasındaki ticaret hacmi uzun yıllardır 5 milyar dolar düzeyinde gerçekleşiyor. Yıllara nazaran farklılık gösterse de bu ticaretten her yıl yaklaşık 2,5-3 milyar dolarlık hisse alan Türkiye’nin Suudi Arabistan’a ihracatı Kaşıkçı krizinden sonra 2021 yılında 265 bin dolara kadar gerileyerek tabana vurmuştu. Bu periyotta Türkiye’nin Suudi Arabistan’dan yaptığı ithalat ise hiç durmadan, tıpkı ölçülerde devam etti.

2022’de Erdoğan ve Bin Selman ortasındaki buzların erimeye başlaması ile ticaret yine hızlandı. 2022 sonunda Suudi Arabistan’a olan ihracat bir evvelki yıla nazaran yüzde 450 artarak 1,5 milyar dolar düzeyine, 2023 sonunda ise 2,6 milyar dolara çıktı. TÜİK bilgilerine nazaran, 2024’ün Ocak-Eylül periyoduna bakıldığında ise Suudi Arabistan’a ihracatta 2,9 milyar dolar ile rekor kırılmış olması dikkat çekiyor. İhracatta makine, halı ve mobilya öne çıkarken ithalatta ise plastik ve organik kimyasallar birinci sırada yer alıyor.

“Türk eserlerine ağır ilgi var”

DW Türkçe’ye konuşan Akdeniz Mobilya, Kağıt ve Orman Ürünleri İhracatçıları Birliği (AKAMİB) Lider Yardımcısı Bülent Aymen, Suudi Arabistan ile ticaretin süratle büyüdüğüne işaret ediyor. Son olarak 4-7 Kasım tarihlerinde Riyad’da düzenlenen “Hatay Mobilya ve Aksesuarları URGE Projesi” kapsamında Hatay merkezli sekiz firmanın 70 Suudi firma ile toplam 290’ın üzerinde ikili iş görüşmesi gerçekleştirdiğini anlatan Aymen, “Neredeyse her ay Suudi Arabistan’a ihracatımızı yüzde 80 artırıyoruz. Bilhassa mobilya ve müteahhitlik alanlarında daima fuar, görüşme yapıyoruz. Suudi Arabistan’da Türk eserlerine ağır bir ilgi var” diye konuşuyor.

Suudi Arabistan pazarının pek çok bölümde olduğu üzere, Türk mobilya dalı için de büyük fırsatlar sunduğunu lisana getiren Aymen, “Suudi Arabistan, bu alanda 4 milyar doları aşan ithalatıyla dünya çapında değerli bir alıcı. Çin ve İtalya’nın akabinde en büyük üçüncü tedarikçiyiz ve bu durum, bizim için daha fazla büyüme potansiyeline işaret ediyor” diyor.

Bülent AymenFotoğraf: Privat

200 Türk şirketi yatırım yaptı

Dış Ekonomik İlişkileri Kurulu (DEİK) bünyesindeki Türkiye-Suudi Arabistan İş Kurulu bilgilerine nazaran başta inşaat, güç, sıhhat, besin, mobilya ve turizm kesimleri olmak üzere Suudi Arabistan’da etkin olarak faaliyet gösteren ve yatırım yapan Türkiye merkezli şirketlerin sayısı 200’ü bulmuş durumda.

Bu şirketler içerisinde Limak, TAV, IC İçtaş, Kuzu, Mapa, Kolin ve Tekfen üzere Türkiye’de de çok tanınan dev isimler olması dikkat çekiyor. Erdoğan ve Veliaht Prens bin Selman ortasındaki bağların düzelmesi sonrası Türk şirketlerin bölgede yaklaşık 10 milyar dolarlık alt ve üst yapı ihalesi aldığı belirtiliyor. Türkiye Müteahhitler Birliği (TMB) datalarına nazaran de 2024 yılının birinci dokuz ayında Türk müteahhitlerin yurt dışında en çok iş üstlendiği ülke 2,3 milyar dolarla Suudi Arabistan oldu.

Suudi Arabistan’ın yaklaşık 1 trilyon dolarlık yatırım planı ile ilan ettiği “Vizyon 2030” planı kapsamında yılda 100 milyon turist maksadı koyması, hem alt yapı hem de üst yapı yatırımlarında patlama yaratmış durumda. Plan doğrultusunda Suudi Arabistan’ın 12 kentinde, hayat kalitesini uygunlaştırmak ve ekonomik kalkınmayı hızlandırmak emeliyle çok sayıda proje hayata geçiriliyor. Bu dönüşüm projelerinden Türk şirketlerinin de önümüzdeki birkaç yıl içerisinde 20 milyar dolarlık hisse alması öngörülüyor.

“Suudi Arabistan’ın en büyük köprü projesini aldık”

Suudi Arabistan’da yatırım yapan ve büyüme maksadı koyan şirketlerden biri olan IC Holding bünyesindeki IC İçtaş İnşaat, ülkenin en büyük köprü ihalesini alan isim oldu. Türkiye’de Akkuyu Nükleer Santrali, Yavuz Sultan Selim Köprüsü ve Kuzey Etraf Otoyolu üzere dev projeleri üstlenmesiyle tanınan IC İçtaş İnşaat’ın İcra Kurulu Üyesi İlker Öksüz, DW Türkçe’ye yaptığı açıklamada, Suudi Arabistan’ın başşehri Riyad’da bulunan King Khalid Memleketler arası Havalimanı’nın terminal inşasını yaklaşık 1,5 milyar dolar yatırımla tamamladıklarını söylüyor.

Ülkede havalimanı yatırımı sonrası değerli bir ihale daha kazandıklarını anlatan Öksüz, yatırıma ait şu bilgileri veriyor: “Hicaz’dan Şam’a giden yolun Riyad’daki etraf yoluyla kesiştiği noktaya iki tane kablolu köprü yapıyoruz. Her biri 763 metre uzunluğunda, 167 metre yüksekliğinde ve 36 metre genişliğinde olacak bu köprüler, geliş-gidiş olarak altı şeritli trafik akışına hizmet edecek. 500 milyon dolarlık bir proje. Tamamlandığında ülkenin en yüksek köprüsü olacak Wadi Laban Köprüsü’nü, 36 ay üzere kısa bir müddette bitirip hizmete sunmayı hedefliyoruz.”

Yakın periyotta IC İçtaş İnşaat, Suudi Arabistan’da 2029 Kış Olimpiyatları’na hizmet edecek kayak tesisi ihalesine de teklif vermeye hazırlanırken Limak Holding de ülkede toplam kıymeti 1,5 milyar doları bulan turizm bölgesinde üç projeyi üstlenmiş durumda.

İlker ÖksüzFotoğraf: Privat

“Özellikle enerjide iş birliği hedefliyoruz”

DW Türkçe’ye konuşan Türkiye-Suudi Arabistan İş Konseyi Başkanı Haşim Süngü, “Özellikle altyapı ve inşaat kesimindeki mega projelerde Türk firmaları öne çıkıyor. Bu yatırımlar her iki ülkenin de iş gücü piyasasına katkı sunuyor” diyor.

Yakın gelecekte iki ülke ortasındaki güç iş birliğinin stratejik ehemmiyetine işaret eden Süngü, “Suudi Arabistan’ın petrol ve doğalgaz bölümündeki tecrübesinin yanı sıra yenilenebilir güce olan ilgisi, Türkiye’nin bu alandaki uzmanlığıyla birleşerek, güneş ve rüzgar gücü projelerini ön plana çıkarıyor. İki ülkenin ortak projeleri, güç arz güvenliği ve yenilenebilir kaynakların artırılmasına katkı sağlamayı hedefliyor” diye konuşuyor.

Haşim SüngüFotoğraf: Privat

“Türkiye’nin stratejik plana muhtaçlığı var”

Öte yandan iki ülke ortasında ticaret ve yatırım alanında yaşanan bu ikinci baharın ne kadar süreceği de merak konusu. Suudi Arabistan’da 2017 yılında kurulan Ulusal Özelleştirme ve Kamu Özel Sektör İş Birliği Merkezi’nin (NCP) danışmanlarından Dr. Eyüp Vural Aydın, DW Türkçe’ye yaptığı açıklamada, Türkiye’nin kendini her geçen gün dünyaya daha çok açan Suudi Arabistan pazarından daha büyük hisse alabilmesi için “stratejik bir plana” muhtaçlığı olduğunu söylüyor.

Suudi Arabistan’ın hâlâ Türk bankalarından alınan teminat mektuplarını kabul etmediğini ve pazarda ABD, Çin ve Fransız firmalarının başını çektiği büyük bir rekabet olduğunu lisana getiren Aydın, şunları söylüyor: 1Evet çok büyük fırsatlar var, çok kıymetli kapılar aralanıyor. Ancak bu mevzuda Türk şirketlerinin ve kamu otoritelerinin birlikte bir plan dahilinde çalışması çok daha güzel olur. Örneğin daha üç ay evvel Çin, Suudi Arabistan ile 50 milyar dolarlık yatırım muahedesi imzaladı. Türkiye’nin de buna emsal adımlara muhtaçlığı var.”

Eyüp Vural AydınFotoğraf: Privat

Kaşıkçı cinayeti sonrasında ne olmuştu?

Suudi Arabistan hükümetine muhalif pozisyondaki Suudi gazeteci ve köşe müellifi Cemal Kaşıkçı 2 Ekim 2018’de Suudi Arabistan’ın İstanbul Başkonsolosluğunda öldürüldü. Evvel Kaşıkçı’nın binayı terk ettiğini savunan Suudi Arabistan makamları, artan kamuoyu yansısı karşısında Kaşıkçı’nın konsolosluk içerisinde meydana gelen bir arbedede hayatını kaybettiğini açıkladı.

Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın cinayetin azmettiricisi olarak Suudi Arabistan Veliaht Prensi Muhammed bin Selman’ı işaret etmesi, iki ülke ortasındaki ipleri düzgünce gerdi. Suudi Arabistan cinayetin sorumlularını kapalı kapılar arkasında yargıladı. Aralık 2019’da sonuçlanan davada beş bireye idam cezası verilirken üç kişi toplam 24 yıl ceza aldı, üç kişi ise hatasız bulundu.

Bu ortada Erdoğan ve AKP hükümeti cinayetin “gerçek” sorumlularının yakalanması için dünya çapında harekete geçilmesi daveti yaparken İstanbul Başsavcılığı Kaşıkçı cinayetini Türkiye içinde yargıya taşıdı. Yirmi sanık hakkında ağırlaştırılmış müebbet mahpus cezası istenen iddianame 11 Nisan 2020’de kabul edildi ve sanıklar firari olduğu için dava sembolik de olsa Türkiye’de görülmeye başlandı.

Suudi Arabistan’ın İstanbul Başkonsolosluğunun kapısındaki bir polis memuruFotoğraf: picture-alliance/AA/A. Bolat

Türk eserlerine boykot uygulanıyordu

Suudi Arabistan, Kaşıkçı cinayetinden sonra resmen olmasa da Türk eserlerine boykot uygulamış ve bundan ötürü 2020’de 1,5 milyar dolar olan Türkiye’nin ihracatı 2021’de 265 bin dolara kadar düşmüştü. Bu periyotta Suudi Arabistan idaresi ayrıyeten vatandaşlarına Türkiye’ye gitmemeleri ve Türkiye’den gayrimenkul satın almamaları daveti yapmıştı.

Bu gelişmelerin akabinde Türkiye’de görülen sembolik cinayet davası Nisan 2022’de “sanıkların yabancı asıllı olması nedeniyle yakalama buyruklarının yerine getirilemeyeceği ve tabirlerinin alınamayacağı” gerekçesiyle Suudi Arabistan’a devredildi. Böylelikle Kaşıkçı cinayeti belgesi, iki ülke ortasında bir kriz ögesi olmaktan çıktı ve o tarihten sonra ikili ticaret artmaya başladı.

DW Türkçe’ye sansürsüz nasıl erişebilirim?