İran’a mümkün taarruz Türkiye’de ekonomiyi nasıl tesirler?

0

BEĞENDİM

ABONE OL

News

0

Türkiye’nin doğu hududundaki komşusu İran ile İsrail ortasında yükselen tansiyon, kırılgan olan Türkiye iktisadına ait tasaları artırıyor. İran’ın 1 Ekim’de İsrail’e yaptığı füze ataklarından sonra, İsrail’in vereceği karşılık bekleniyor. İsrail’in İran’ın petrol ve nükleer tesislerini vurması halinde, yeni bir ekonomik krize kapı aralanabileceği yorumları yapılıyor.

DW Türkçe’ye konuşan uzmanlara nazaran ise şayet İsrail İran’ın stratejik tesislerini vurursa, bu sadece başta Türkiye olmak üzere bölge ülkelerini değil, tüm global ticareti olumsuz etkileyebilir. Bilhassa Hürmüz Boğazı’nın kapatılması halinde, dünya petrol ve doğalgaz ticaretinin yaklaşık yüzde 20’si durma noktasına gelebilir. Bu da başta Türkiye olmak üzere güç ithalatçısı ülkeler için felaket senaryosu olarak görülüyor.

Petrol fiyatları ne olacak?

Ortadoğu’da 7 Ekim 2023’te Hamas’ın İsrail’e saldırmasıyla başlayan, akabinde İsrail’in Gazze’ye yönelik taarruzları ile devam eden şiddet dalgası, Lübnan’a da sıçradı. İsrail’in Hizbullah lideri Hasan Nasrallah’ı Lübnan’da öldürmesi sonrasında İran, 1 Ekim’de İsrail’e yönelik bir balistik füze saldırısı gerçekleştirdi.

İran’ın direkt olarak İsrail’e saldırması sonrasında, İsrail ile İran ortasında gerginliğin daha da tırmanması tasası Brent petrol fiyatlarını bir günde yüzde 3’ten fazla artışla 75 dolar düzeyine taşıdı. Akabinde gelen sert açıklamalarla petrol fiyatları 80 doların üzerine çıksa da İsrail saldırısının gecikmesi ve ABD Başkanı Joe Biden’ın İran’ın petrol tesislerinin vurulmaması istikametindeki açıklamaları sonrasında, petrol fiyatları 75 dolar bandına geri çekildi.

5 milyar dolarlık ticaret

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) datalarına nazaran Türkiye 2023 yılında İran’a 3,2 milyar dolar ihracat yaparken, 1,5 milyar dolarlık ithalata imza attı. Hasebiyle iki ülke ortasındaki ticaret hacmi yaklaşık 5 milyar dolar düzeyinde bulunuyor. Türkiye Ticaret Bakanlığı Tahran Ticaret Ateşeliği’nin Aralık 2023 tarihli “Türkiye-İran İkili Ticaretine Dair Değerlendirmeler” başlıklı raporuna nazaran, Türkiye’nin İran’a ihracatında sırasıyla makine ekipmanları, plastik ve kimyasal eserler ile tarım eserleri birinci üç sırada yer alıyor.

İran’dan yapılan ithalatın ise yüzde 60’ını doğal gaz ve petrokimya eserleri alırken, onu metal ve tarım eserleri takip ediyor. Bu ortada son 10 yılda İran’dan yapılan alüminyum ithalatındaki artış da dikkat çekiyor. İran’dan yapılan alüminyum ithalatı 2015 yılında 45 milyon dolarken, bu sayı 2022 sonu itibariyle 822 milyon dolara yükseldi.

İran’ın İsrail’e yönelik saldırısı sonrasında İsrail’den gelebilecek mümkün bir misilleme telaşları artırıyorFotoğraf: AP/dpa/picture alliance

“İran’dan alınan petrol sıfıra indi”

DW Türkçe’ye konuşan Memleketler arası Kıbrıs Üniversitesi Kıdemli Öğretim Vazifelisi ve güç siyasetleri uzmanı Necdet Pamir, ABD’nin İran’a yönelik ambargolarını genişletmesi sonrasında Türkiye’nin İran’dan petrol almayı kestiğine işaret ediyor. “Bir periyot petrol gereksinimimizin yüzde 45’ini İran’dan uygun fiyatla karşılarken, artık bu ticaret neredeyse sıfıra indi” diyen Necdet Pamir, hasebiyle İran’a muhtemel bir taarruzun Türkiye’nin petrol muhtaçlığı açısından bir zahmete yol açmayacağını lisana getiriyor.

Pamir’in verdiği bilgilere nazaran, Türkiye bugün itibariyle petrol ithalatının yüzde 70’e yakınını Rusya’dan, yüzde 25’ini Irak’tan geri kalan kısmını da Kazakistan’dan tedarik ediyor.

“Hürmüz Boğazı kapanırsa global kriz olur”

Öte yandan İran’ın petrol ve nükleer tesislerine taarruz olması halinde, İran’ın dünya güç ticaretinde stratejik ehemmiyeti olan Hürmüz Boğazı’nı kapatabileceğine işaret eden Pamir, “İran bir varoluş savaşı vermek zorunda olduğunu düşünürse, günde 21 milyon varilin geçtiği Hürmüz Boğazı’nı kapatır ve petrol fiyatları fırlar. O vakit yalnızca Türkiye değil, tüm global iktisat bundan ağır etkilenir” değerlendirmesi yapıyor.

Basra Körfezi’ni Umman Körfezi ile birleştiren ve İran ile Umman’ı birbirinden ayıran Hürmüz Boğazı, İran’ın yanı sıra Irak, Kuveyt, Bahreyn, Birleşik Arap Emirlikleri ve Katar’ın dünyanın geri kalanına petrol aktardığı en büyük yakıt ikmal sınırı olarak biliniyor. Bu rotanın kapanması, dünya petrolünün yüzde 20-25’inin ve doğal gazının da yüzde 18’inin dünya pazarlarına akışının kesilmesi manasına geliyor.

“Petrol fiyatlarının nerede duracağını bilemeyiz”

2022 yılında Brent petrolün ortalama fiyatının 101 dolar olduğunu ve petrolde yüzde 92 dışa bağımlı olan Türkiye’nin o yıl toplam güç ithalat faturasının 96,6 milyar dolar çıktığını anımsatan Pamir, 2023 yılında ise petrol fiyatlarının 82 dolara kadar gerilediğini ve bu sayede Türkiye’nin de güç faturasının 69,1 milyar dolara gerilediğini belirtiyor.

Türkiye iktisadının önemli bir darboğazdan geçtiği bu devirde güç fiyatlarında İsrail-İran savaşı nedeniyle yaşanacak bir yükselişin makus giden iktisada ağır bir darbe daha vurabileceğini tabir eden Pamir, “Çünkü şayet savaş büyürse, bugün 75 dolar düzeyindeki petrol fiyatları 100 dolara da çıkar, 150 dolara da çıkar, 200 dolara da çıkar. Nerede duracağını bilemeyiz” diye konuşuyor.

Türkiye-İran ortasında 30 yıllık doğal gaz anlaşması

Petrol ile birlikte, Türkiye’nin güç alanında İran ile değerli ticaret alanlarından birini de doğal gaz oluşturuyor. Nisan ayı başında İran’a resmi bir ziyarette bulunan Güç ve Tabii Kaynaklar Bakanı Alparslan Bayraktar, Tahran’da İran Petrol Bakanı Cevad Ovci ile bir ortaya gelmişti. Bayraktar, İran temaslarına ait yaptığı açıklamada, iki ülke ortasında 2026 yılında bitecek olan 30 yıllık doğal gaz muahedesinin yeni devri için görüşmelerin devam ettiğini aktarmıştı.

Türkiye, yıllık yaklaşık 55 milyar metreküplük doğal gaz gereksiniminin yüzde 99’unu ithal ederken, bunun yüzde 15’e yakınını İran’dan karşılıyor. Necdet Pamir, mümkün bir savaş halinde doğal gaz çizgilerinin kesilmesinin Türkiye’nin sanayi tesislerine büyük ziyan vereceğini söylüyor.

“Küresel iktisada ziyan verecek akın olmaz”

Öte yandan İsrail ile İran ortasındaki gerginlik tırmanmış olsa da İran’a global iktisada ziyan verecek bir akın olmayacağını düşünenler de var. DW Türkçe’ye konuşan Türkiye İktisat Siyasetleri Araştırma Vakfı (TEPAV) Ticaret Çalışmaları Merkezi Yöneticisi Bozkurt Aran’a nazaran, İsrail’in muhtemel saldırısı tasa ile bekleniyor olsa da hem Türkiye dahil bölge ülkelerini hem de global ekonomiyi riske atacak bir akın yaşanma ihtimali çok düşük.

“İsrail’in İran’a saldırısının farklı bir formda olacağını düşünüyorum. Petrol ve nükleer tesislere bir atak olmayacaktır” görüşünü lisana getiren Bozkurt Ortan, İsrail’in savaşı İran’a taşımasının kendine de ziyan verecek bir reaksiyona yol açacağını söylüyor. Ortan, petrol fiyatlarında ise bir dalgalanma olabileceğini lakin bir anda önemli bir sıçrama yaşanmayacağını kaydediyor.

“Çin, Rusya ve Hindistan müsaade vermez”

Aran, şu görüşleri lisana getiriyor:

“Bugün Batı dünyası, Avrupa ve ABD, İsrail’in akınlarına yeşil ışık yakıyor. Lakin bu sonsuza dek bu türlü sürmeyecektir. Bölgedeki ticaretin dünya iktisadı açısından büyük ehemmiyeti var. Eninde sonunda daha ölçülü bir noktaya taraflar gelmek zorunda. Zira İran petrolü asıl olarak Çin’e, Hindistan’a, Rusya’ya gidiyor. Bu ülkeler güç tedariğinde zora girecekleri bir süreç yaşanmasına müsaade etmeyeceklerdir. Türkiye ise, ticaretinin çok kıymetli kısmını yakın coğrafyası ile yapan bir ülke olarak, bu çatışma ortamından olumsuz etkilense de işlerin bundan daha berbata gideceğini düşünmüyorum.”