Çocukların haklarını öğrenmesi neden kıymetli?

0

BEĞENDİM

ABONE OL

News

0

Türkiye, Birleşmiş Milletler tarafından (BM) kabul edilen Çocuk Haklarına Dair Sözleşme’yi birinci imzalayan ülkelerden biri.

Bir çocuk anayasası niteliğinde olan kontrat, 54 unsurdan oluşuyor ve eğitim, sıhhat hizmetlerine erişim, yaşama ve gelişme; ekonomik, fizikî, ruhsal yahut cinsel sömürüye karşı korunma, söz ve niyet özgürlüğü üzere pek çok alanda çocuk haklarını garanti altına alıyor.

BM Genel Kurulu, Çocuk Haklarına Dair Sözleşme’yi 20 Kasım 1989’da imzaladı. Türkiye de mukaveleyi kendi iç hukukunda yaptığı düzenlemelerin akabinde 27 Ocak 1995’te yürürlüğe koydu.

Ancak resmi bilgiler, Çocuk Haklarına Dair Sözleşme’nin yürürlüğe girmesinin üzerinden 29 yıldan fazla müddet geçmesine karşın pek çok alanda çocukların karşı karşıya kaldıkları hak ihlallerinin devam ettiğini gösteriyor.

Çocuklar haklarından haberdar olmadığında ya da bu haklara erişemediğinde hakların kağıt üzerinde yer almasının bir manası olmadığını vurgulayan uzmanlara nazaran bu hususta yapılması gerekenlerin başında, çocuklara haklarının öğretildiği bir eğitim siyasetini ortaya koymak geliyor.

“Hem çocuklar hem ebeveynler anlamalı”

Bu bakış açısıyla yola çıkan isimli tıp uzmanı ve tıpkı vakitte karikatürist olan Mersin Üniversitesi Çocuk Müdafaa Araştırma Uygulama Merkezi Müdürü Prof. Dr. Halis Dokgöz hem çocukların hem de çocukların gelişiminden sorumlu yetişkinlerin Çocuk Hakları Kontratı hususlarını daha net anlaması ve içselleştirebilmesi için bir karikatür kitabı hazırladı.

Mersin Üniversitesi Çocuk Muhafaza Araştırma Uygulama Merkezi Müdürü Prof. Dr. Halis DokgözFotoğraf: privat

Dokgöz’ün “Karikatürlerle Çocuk Hakları Sözleşmesi” adlı kitabı ticari bir gaye gütmeden Çocuk Alanında Çalışan Avukatlar Ağı (ÇAÇAV) ve çeşitli belediyelerce dağıtılıyor.

DW Türkçe’ye konuşan Dokgöz, “Çocuk Hakları Sözleşmesi kitabı hem çocuklar tarafından bilinsin hem de ebeveynlerin çocuğa çocuk üzere yaklaşması, çocuğun bir birey olduğunu, onun özgür bir birey olduğunu anlaması için oluştu” diyor.

Dokgöz, kitabında, çocuğun aileye ilişkin bir meta olmadığını, onun bir birey olduğunu, birtakım özgürlük alanları olduğunu, kendini geliştirmesi gerektiğini, hakları olduğunu, eğitim, sıhhat, barınma üzere temel haklarının olduğunu çizgilerle anlatıyor.

“Ana sınıfından itibaren eğitimin modülü olmalı”

Çocuğun eğitim, sıhhat, barınma üzere temel muhtaçlıklarının karşılanması zarurî olan haklar olduğunu söz eden Dokgöz, BM Çocuk Hakları Mukavelesi’nin Türkiye’ye getirdiği sorumluluklar olduğunu, Anayasa’nın 90’ıncı unsuruna nazaran bu memleketler arası mukaveledeki her şeyin hukuksal olarak bağlayıcı olduğunu anlatıyor.

Halis Doksöz, kitabında çocuk haklarını karikatürlerle anlatıyorFotoğraf: Halis Dokgöz

“Bu nedenle referansımız Çocuk Hakları Mukavelesi ve bu kontrattan yola çıkarak hem davalarda hem de haklar sıkıntısı konusunda taleplerde bulunabiliyoruz” diyen Dokgöz’e nazaran tıpkı nedenle çocuğa ana sınıfından başlayarak benliğini, kişisel bütünlüğünü, toplumsal münasebetlerini, erişkinlerle olan ilgilerini, temel haklarını anlatmak gerekiyor.

Çocuk Hakları Mukavelesi’nde yer alan unsurların eğitimin bir modülü olması gerektiğini vurgulayan Dokgöz, “Örneğin ana sınıfında makus dokunma, güzel dokunma üzere kavramlarla başlayıp sonra ilkokul, ortaokul ve lise sürecinde fizikî teması, duygusal istismarı anlatmak gerekiyor. Zira beşerler, bilhassa ebeveynler, hatta öğretmenler çocukları duygusal manada, ruhsal manada istismara uğrattığını bilmiyorlar. Latife yapıyorlar, aşağılıyorlar, lakap takıyorlar örneğin. Bunların hepsi istismar kümesine giren şeyler” diye konuşuyor.

​​Halis Dokgöz, yetişkinlerin bazen farkında olmadan çocukları duygusal manada istismar ettiği görüşündeFotoğraf: Halis Dokgöz

“Sevgi işareti olarak algılıyor”

Cinsellik sıkıntısının çok değerli olduğuna dikkat çeken Dokgöz, cinsel istismar aksiyonlarının yüzde 80-85’inin çocukların yakınlarından geldiğine işaret ediyor:

“Bunu sevgi işareti olarak algılıyor. Toplumsallaşmaya başlayınca cinsel istismar kavramını anlıyor ve yıkım başlıyor. Ve istismara uğramış çocukları tedavi etmek, rehabilite etmek, topluma yine kazandırmak da hayli güç. Onun için bunun ana sınıfından başlayarak eğitim müfredatında bir yerinin olması gerekiyor. Bu da büyük bir eksiklik. İşte bu yaptığım Karikatürlerle Çocuk Hakları Sözleşmesi kitabı biraz buna da hizmet ediyor.”

Karikatürlerinde bilhassa çocukların bir birey olduğunun altını çizdiğini belirten Dokgöz, “Evet, çocuklar korunmalıdır lakin temel ideoloji de çocuklar bir bireydir ve birey olarak hakları vardır. O haklarını teslim ettikten sonra biz hami, önleyici önlemleri sunmalıyız” diye devam ediyor.

Halis Dokgöz, çocuklara yönelik ruhsal istismar konusunda da ihtarda bulunuyorFotoğraf: Halis Dokgöz

Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) sonuçlarına nazaran Türkiye genelinde geçen yıl sonu prestijiyle 22,2 milyon çocuk bulunuyor. Birleşmiş Milletler tarifine nazaran 0-17 yaş kümesini içeren çocuk nüfus, Türkiye nüfusunun yüzde 26’sını oluşturuyor.

Yaşam hakkı ihlalleri

Fikir ve Sanat Atölyesi Derneği (FİSA) Çocuk Hakları Merkezi’nin bilgilerine nazaran yılın birinci altı ayında 24 farklı önlenebilir ihlal biçimiyle en az 343 çocuk ömrünü yitirdi.

Ölümlerin 309’u intiharlar, kişisel silahlanma, karşı kümeler ortasında çıkan çatışmalar, kuşkulu vefatlar, şiddet, çeşitli ihmal tipleri ve iş cinayetleri nedeniyle gerçekleşti. Kamu vazifelilerinin ihmali sonucu ise 32 hayat hakkı ihlali yaşandı. İki çocuk ise “Zırhlı Araç/Kolluk Vazifelisi Aracı Tarafından Ezilme, Çarpma” ve “Mayın ve Çatışma Atıklarının Patlaması” sonucu hayatını kaybetti.

Dokgöz, çocuklara haklarının anaokul çağından itibaren anlatılması gerektiği görüşündeFotoğraf: Halis Dokgöz

Öte yandan kayıp çocukların sayısına ait belirsizlik de kelam konusu. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) 2016 yılından buna ait data paylaşmıyor. Açıklanan son bilgiye nazaran 2008-2016 ortasında toplam 104 bin 531 çocuk kayboldu. Ortadan geçen sekiz yıl içinde kaç çocuğun kaybolduğu, 104 bin 531 çocuğun kaçının bulunup bulunmadığı kamuoyuna açıklanmadı.

Çocuk personel ölümleri

İşçi Sıhhati ve İş Güvenliği Meclisi’ne (İSİG) nazaran ise 2023 Eylül-2024 Ağustos devrinde en az 66 çocuk çalışırken hayatını kaybetti.

İSİG Meclisi’ne nazaran eğitim sistemine entegre edilen Mesleksel Eğitim ve Öğretim Merkezleri (MESEM), çocuk işçiliğinin yaygınlaşmasına neden oluyor. MESEM kapsamında yaklaşık 1,5 milyon öğrenci bulunurken bu öğrencilerin yaklaşık 300 bini 18 yaşın altında.

Halis Dokgöz, Çocuk Hakları Mukavelesi’nin Türkiye’ye yükümlülükler getirdiğine dikkati çekiyorFotoğraf: Halis Dokgöz

TÜİK’e nazaran de geçen yıl 15-17 yaş kümesinde 853 bin çocuk iş gücüne katıldı. TÜİK bilgilerinde kayıt dışı çalıştırılma ise yer almıyor.

Eğitime erişemeyen çocuklar

Çocukların eğitime erişim hakkında da gerileme kelam konusu. Eğitim ve Bilim İşçileri Sendikası’nın (Eğitim-Sen) Haziran ayında yayınladığı “Eğitimin Durumu” raporuna nazaran Türkiye’de resmi ve özel okullarda zarurî örgün eğitim sisteminde kayıtlı 17 milyon 558 bin 25 öğrenciden, 442 bin 643’ü sistemin dışında.

Resmi bilgilere nazaran 2022-2023 eğitim öğretim yılında net okullaşma oranı ilkokulda yüzde 93,8, ortaokulda yüzde 91,2 ve ortaöğretimde yüzde 91,7 düzeyinde. Eğitimde 4+4+4 sistemine geçildikten sonraki birinci yıl olan 2012-2013 yılında okullaşma oranları ilkokulda yüzde 98,86, ortaokulda yüzde 93,09, ortaöğretimde ise yüzde 70,6’ydı.

Eğitim Sen, Türkiye’de kız çocukların, siyasi iktidarın çocuk evliliklerinin yolunu açan, şiddet ve istismar faillerinin elini kolaylaştırıp cesaretlendiren yasal düzenlemeleri, eğitimin özelleştirilmesi ve dinselleştirilmesi siyasetleri ile eğitimin dışına itildiği görüşünde. Sendikaya nazaran Türkiye’de son 22 yılda 17 yaşın altında doğum yapan çocuk sayısı 577 bin 49, 15 yaşın altında doğum yapan çocuk sayısı ise 21 bini buluyor.

Cinsel istismar vakaları

Adalet Bakanlığı verileri de Türkiye’de çocuk hak ihlallerinin bir öteki boyutu olan çocuğa yönelik cinsel istismar hatalarına ait tabloyu gözler önüne seriyor.

Eğitim Sen’e nazaran Türkiye’de son 22 yılda 17 yaşın altında doğum yapan çocuk sayısı 577 bin 49Fotoğraf: Halis Dokgöz

Adalet Bakanlığı’nın İsimli Sicil İstatistiklerine nazaran 2023 yılında çocukların cinsel istismarına yönelik Cumhuriyet başsavcılıklarına gelen belge sayısı 66 bin138 oldu. Ceza mahkemelerine gelen 14 bin 919 evrak karara bağlanırken çocuğa cinsel istismar kabahatinden 7 bin 88 kişi cezaevine girdi. Çocuk istismarından yargılanan 344 kişinin cezası ise “hükmün açıklanmasının geri bırakılması” uygulaması ile ertelendi. Çocuğa istismardan beraat edenlerin sayısı 7 bin 108’i buldu.

Uzmanlar Aile ve Toplumsal Hizmetler Bakanlığı’nın geçen yıl hazırladığı Türkiye Çocuk Hakları Strateji Dokümanı ve Aksiyon Planı’nın da kağıt üstünde kaldığı görüşünde.

“Son örneği Narin olayında görüldü”

Halis Dokgöz, “Çocuk hakları sıkıntısı kağıt üzerinde ya da kanunlara yazdığınız vakit çözülmüyor. Yani iş yalnızca yasa ya da tüzük problemi değil. Hayata geçirilmesi, dokunulması gereken bir mesele” diyor.

Bunun son örneğinin Narin olayında da görüldüğünü, olayın cinayetle sonuçlandığını söz eden Dokgöz, “Çocuk güvendiği, inandığı, bildiği beşerlerle bağlantı kuruyor, onlarla bir toplumsal münasebet kuruyor, yakın etrafıyla, mahallesiyle, öğretmenleriyle. Çocuğa yönelik tehlikeler de şiddet de yakınlarından geliyor. Bunu vurgulamak istiyorum. O nedenle de Çocuk Hakları Mukavelesi’nin, ana sınıfından başlayarak kademe evre çocuğun birey olduğu, kendisini nasıl koruyacağı, kendi bedenini nasıl tanıyacağı konusunda bilgilerin bilimsel pedagojik bir yaklaşımla eğitim müfredatına kesinlikle girmesi gerekiyor” diye konuşuyor.

Olay olduktan sonra olayın niteliği üzerine yorumlar yapıp araştırma kıymetlendirme yapmanın çocuk için geç olduğunu vurgulayan Dokgöz, ekliyor: “Narin olayı öbür Narin’ler olmasın diye birtakım yaklaşımlar, perspektifler getirmek için de bir kapı açmalı.”

DW Türkçe’ye sansürsüz nasıl erişebilirim?