Beyin göçü: Üniversite mezunları neden yurtdışında?

0

BEĞENDİM

ABONE OL

News

0

Türkiye’de beyin göçüne ait son yıllarda yapılan araştırmalar ve datalar, genç ve eğitimli bireylerin yurtdışına göç eğiliminde bariz bir artış olduğunu gösteriyor.

Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) bugün açıkladığı “2021-2023 Yükseköğretim Beyin Göçü İstatistikleri” de bu eğilimin boyutlarını ortaya koydu.

Üniversite mezunlarının yüzde 2’si gitti

TÜİK datalarına nazaran Türkiye’de lisans mezunlarının (açık ve uzaktan eğitim hariç) beyin göçü oranı 2015’te yüzde 1,6 iken, 2023’te yüzde 2’ye çıktı. Beyin göçü oranı bayanlarda yüzde 1,6, erkeklerde yüzde 2,4 oldu.

TÜİK’in 2023 dataları 2008-2017 ortasında mezun olan gençlerin 2023’te yurtdışında ikamet etme durumlarını kapsıyor. Bilgiler 2018, 2019, 2020, 2021, 2022 ve 2023 yılında üniversiteden mezun olup da yurtdışına giden gençler hakkında bilgi sunmuyor.

TÜİK’in daha evvel açıkladığı göç bilgilerine nazaran ise Türkiye’den yurt dışına göç eden kişi sayısı 2022’de yüzde 62,3 artarak 466 bin 914 olmuştu. Göç edenlerin yüzde 12,2’sini 24-29 yaş kümesi oluştururken bunu yüzde 11,7 ile 20-24 ve yüzde 11,3 ile 30-34 yaş kümesi izliyordu.

49 bine yakın mezun artık yurtdışında

TÜİK’in Yükseköğretim Beyin Göçü İstatistikleri’nin hangi yaş kümesini kapsadığı kamuoyuna açıklanmadı. Kaç gencin yurtdışında olduğuna dair sayılar da kurum tarafından paylaşılmadı.

Ancak Yükseköğretim Kurulu (YÖK) kayıtlarına nazaran 2008-2017 ortasında Türkiye’deki bir üniversiteden lisans seviyesinde mezun olanların (açık öğretim ve uzaktan eğitim hariç) sayısı toplam 2 milyon 442 bin 39 kişiyi buluyor. Buna nazaran yüzde 2’lik beyin göçü oranı 48 bin 841 şahsa denk geliyor.

TÜİK’in 2007-2016 yıllarında mezun olanları kapsayan 2022 datalarına nazaran ise 47 bin 602 üniversite mezunu yurt dışına gitti. Buna nazaran beyin göçü 2023’te 2022’ye kıyasla arttı.

İstanbul Siyasetler Merkezi’nin 2020 raporunda Türkiye’den göç eden bireylerin yüzde 59’unun yüksek tahsil görmüş olduğu belirtiliyordu.

Universum Küresel’in Araştırması’na (2021) nazaran ise Türkiye’deki üniversite öğrencilerinin yaklaşık yüzde 76’sı meslekleri için yurtdışına gitmeyi düşünüyordu.

En çok genetik uzmanları ve mühendisler gitti

TÜİK’in son dataları ise beyin göçünün en çok yaşandığı eğitim ve öğretim alanlarının, bilişim ve irtibat teknolojileri (yüzde 6,8); mühendislik, imalat ve inşaat (yüzde 4,4); tabiat bilimleri, matematik ve istatistik (yüzde 2,6) olduğunu gösteriyor.

TÜİK’e nazaran 2008-2017 ortasında moleküler biyoloji ve genetik mezunlarının yüzde 17,9’u, biyomühendislik mezunlarının yüzde 10,2’si, işletme mühendisliği mezunlarının yüzde 9,8’i, elektronik mühendisliği mezunlarının yüzde 9,1’i, matematik mühendisliği mezunlarının yüzde 8,9’u ve bilgisayar mühendisliği mezunlarının yüzde 8,4’ü yurtdışına gitti.

ABD ve Almanya tercihlerde birinci sırada

Verilere nazaran göç etmek için tercih edilen birinci beş ülke ABD (yüzde 21,4), Almanya (yüzde 17,5), Birleşik Krallık (yüzde 11,2), Hollanda (yüzde 6,9) ve Kanada (yüzde 4,9) diye sıralanıyor.

Kanada’yı sırasıyla Avustralya, Fransa, İsviçre, Birleşik Arap Emirlikleri, Kuzey Kıbrıs, Belçika, Polonya, İsveç, İspanya ve İrlanda izliyor. İtalya, Çekya ve Finlandiya’nın yanı sıra Rusya Federasyonu’na giden gençler de var.

ABD ve Kanada’ya en fazla işletme mezunları göç ederken, Almanya, Birleşik Krallık ve Hollanda’yı tercih eden mezunlar en fazla bilgisayar mühendisliği kısmından.

Her beş gençten biri işsiz

Resmi bilgilere nazaran Türkiye’de 15-24 yaş kümesinde işsizlik oranı Temmuz prestijiyle yüzde 19,5. Genç işsizlik oranı 2008’den 2010’a kadar yüzde 25-30 civarında seyrederken, 2010’dan bu yana yüzde 19-21 civarında kalmayı sürdürüyor.

Bahçeşehir Üniversitesi Sosyoloji Kısım Lideri Prof. Dr. Ayşe Nilüfer NarlıFotoğraf: Privat

DW Türkçe’ye konuşan Bahçeşehir Üniversitesi Sosyoloji Kısım Lideri Prof. Dr. Ayşe Nilüfer Narlı’ya nazaran beyin göçünü etkileyen ekonomik nedenlerin başında işsizlik ve düşük maaşlar geliyor. Bilhassa üniversite mezunu gençler için iş imkanlarının hudutlu olması göçü tetikleyen faktörlerden biri.

Türkiye’deki ortalama maaşların Batı Avrupa, ABD ve Kanada’ya nazaran epey düşük olduğunu vurgulayan Narlı, “O yüzden gençler kendi alanlarında daha tatmin edici maaşlarla çalışabilecekleri Batı Avrupa ve Kuzey Amerika ülkelerine yöneliyorlar” diyor.

Türkiye’de gençler ortasındaki beyin göçü eğilimlerinin sosyo-kültürel nedenleri üzerine çalışmaları bulunan Narlı, ekonomik istikrarsızlık ve enflasyonun da insanlarda bir belirsizlik duygusu oluşturduğuna dikkat çekiyor:

“Ve aldığı maaşın daima olarak eriyeceğini, birikim yapamayacağını düşünüyor.”

“Sosyal kısıtlamalar da etkili”

Bilim alanında çalışanlar için de Türkiye’de imkanların kısıtlı olduğunu, genç girişimcilerin, inovatif fikirlerini hayata geçirmek için kâfi yatırım ve takviye bulamadıklarını söylediklerini söz eden Narlı, ekonomik nedenlerin yanı sıra kültürel sebeplere de işaret ediyor.

Türkiye’de çok sayıda gencin birtakım kültürel, toplumsal kısıtlamalarla karşılaştığı algısına sahip olduğunu anlatan Profesör Narlı, “Bu da gençleri yurt dışında çalışmaya iten faktörlerden. YÖK bilgilerine baktığımız vakit da son 5 yılda 10 binden fazla akademisyenin Türkiye’den ayrıldığını görüyoruz. Bunlar genelde daha genç yaş grupları” diye konuşuyor.

Uzmanlara nazaran, üniversite mezunlarının yurt dışını tercih etmesinin bir nedeni de söz özgürlüğü ve demokratik haklara ait endişelerFotoğraf: ANKA Nachrichtenagentur

Üniversite mezunlarının yanı sıra yurt dışında daha kaliteli eğitim alacağını düşündüğü için Batı Avrupa ve ABD’ye giden çok sayıda lise mezunu öğrenci de olduğunu lisana getiren Narlı, “En parlak öğrenciler üniversite okumak için yurtdışına gitti” diyor.

Narlı, 2022’de Türkiye’den yurt dışına göç eden nüfusun yüzde 42’sinin ise 20-34 yaş kümesinde bulunduğunu belirterek, bunların büyük kısmının yüksek eğitimli ve üniversite mezunu olduğu bilgisini veriyor.

Demokratik haklara dönük endişeler

Türkiye’deki siyasi atmosfer, bilhassa söz özgürlüğü ve demokratik haklara ait tasalar de beyin göçünün en kıymetli nedenlerinden biri.

Türkiye, ABD merkezli fikir kuruluşu Freedom House’un 2023 Özgürlük Endeksi’ne nazaran “Özgür Olmayan” ülkeler kategorisinde.

İsveç merkezli International IDEA’nın 2023 raporunda hukukun üstünlüğü alanında 173 ülke ortasında 148’inci olan Türkiye, Hudut Tanımayan Gazeteciler (RSF) örgütünün 2023 Basın Özgürlüğü Endeksi’nde de 180 ülke ortasında 165’inci sırada.

DW Türkçe’ye konuşan İstanbul Bilgi Üniversitesi Memleketler arası Bağlantılar ve Siyaset Bilimi Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Ayhan Kaya, 2000’li yılların aslında Türkiye’nin beyin göçü aldığı yıllar olduğunu belirterek, bu insanların demokratikleşme ve Avrupa entegrasyonu tesiriyle Türkiye’de yaşamayı tercih ettiğini söylüyor.

“Gezi olayları kırılma noktası oldu”

2010’lu yılların ise bilhassa 2013 Seyahat olayları ile bir kırılmaya uğradığını, bu kırılmanın 2016’daki darbe teşebbüsü ile birlikte daha net bir biçimde kendisini gösterdiğini tabir eden Kaya’ya nazaran 2000’li yıllarla 2010 sonrasını bu manada birbirinden ayırmak gerekiyor.

İstanbul Bilgi Üniversitesi Memleketler arası İlgiler ve Siyaset Bilimi Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Ayhan KayaFotoğraf: Huseyin Aldemir

Türkiye’nin 2010’lu, 2020’li yıllarda neden beyin göçü veren bir ülke haline dönüştüğüne ait Kaya, “Birincisi, daha demokratik bir ortamda yetiştikleri için daha özgür ortamları seçme arayışına giriyorlar. İkinci neden ise ekonomik şartlar. Fakat asıl kıymetlisi Türkiye’de siyasetin yaşadığı tansiyonlar, toplumsal ve siyasal kutuplaşma, İslamileşme, otoriterleşme” diye ekliyor.

Son yıllarda artan politik belirsizliklerin gençlerin yurtdışına göç kararları üzerindeki tesirine dair çalışmaları olan Kaya, “Nefes aldıran birtakım noktalar oldu. 2019 yerel seçimleri, geçtiğimiz sene yapılan mahallî seçimler üzere. Ancak ona karşın merkezi siyasetin beşerler üzerindeki kurduğu baskı ve tahakküm ve bilhassa de İslamileşme ve hayat üslubuna olan müdahaleler, bu insanların daha demokratik, daha liberal ortamlara gitme dileklerini tetikliyor” tabirlerini kullanıyor.

Tersine beyin göçü nasıl mümkün olur?

Prof. Dr. Ayhan Kaya’ya nazaran Çalışma Bakanlığı, TÜBİTAK ve YÖK’ün 2000’lerde beyin göçünü bilakis çevirmek ve yurtdışından beyin göçü sağlamak için yürüttüğü çalışmalar, 2000’li yıllarda aşikâr ölçüde başarılı olsa da 2010’lu yıllardan sonra muvaffakiyete ulaşmadı.

Türkiye’nin Batı’dan beyin göçü almak amacıyla sağladığı burs imkanlarından ise Afrika, Pakistan, Bangladeş üzere coğrafyalardan gelen öğrencilerin faydalandığına işaret eden Kaya’ya nazaran bu da Türkiye’deki hayat şeklinin ne cins coğrafyalarda yaşayan beşerler tarafından tercih edildiğine dair ipucu veriyor.

Kaya, Türkiye’den yurtdışına giden gençler konusunda ise karamsar değil. “Türkiye’de siyaseten bir değişim olduğunda, yeniden Avrupa Birliği entegrasyon süreci canlandığında, bu insanların ülkelerine dönüp hayatlarını buradan devam ettireceklerini söylemek mümkün” diyen Kaya, ekliyor: “Ancak bunun için alışılmış yanlışsız siyasetleri üretmek gerekiyor.”

Mart ayında CHP Niğde Milletvekili Ömer Fethi Gürer, beyin göçünün engellenmesi ve geri dönüşün sağlanmasına yönelik yapılan çalışmalara ait Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı Vedat Işıkhan’a soru önergesi vermiş, lakin Bakan Işıkhan önergeyi yanıtlamamıştı.

DW Türkçe’ye sansürsüz nasıl erişebilirim?