Afşin-Elbistan A santrali havayı nasıl kirletiyor?

BEĞENDİM

ABONE OL

News

Kahramanmaraş’ta bulunan Afşin-Elbistan kömürlü termik santralleri bilimsel araştırmalara nazaran önemli sıhhat risklerine yol açmasına karşın santrallerden biri kapasite artışıyla gündemde.

Çelikler Holding tarafından işletilen Afşin-Elbistan A Termik Santrali’nin Çevresel Tesir Kıymetlendirme (ÇED) raporu onaylanırsa santral, 688 megavatlık (MW) iki ünite daha eklenerek toplam 2043 MW’lik kurulu güce ulaşacak.

36 yılda 16 binden fazla erken ölüm

Avrupa Sağlık ve Etraf Birliği’nin (HEAL) Ocak 2022’de yayınladığı raporda, Afşin-Elbistan A’nın kurulduğu tarihten 2020 sonuna dek 16 bin 530 erken vefata yol açtığı belirtildi. Rapora nazaran, santralin yarattığı kömür kirliliği nedeniyle 88 bin 650 çocuk ve 9 bin 584 yetişkinde bronşit olayı görüldü. HEAL, santralin sıhhat maliyetini 25,3 milyar euro olarak hesapladı.

Afşin-Elbistan A Termik Santrali 1984’ten beri işletiliyor. Santralin 2038’e kadar üretim lisansı var. Kamuya ilişkin Elektrik Üretim AŞ (EÜAŞ) tarafından işletilen Afşin-Elbistan B Termik Santrali ise 2005’ten beri aktif, santralin 2052’ye kadar üretim lisansı bulunuyor. Her iki santral de bölgeden çıkarılan linyiti kullanıyor.

İnsan Hakları İzleme Örgütü’nün (HRW) yeni yayımladığı rapora nazaran, her iki santral de hali hazırda lokal halkın sıhhati üzerinde önemli olumsuz tesirler yaratıyor.

HRW, Etraf, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’na, Afşin-Elbistan A Termik Santrali’nin kapasite artışına ait ÇED raporuna onay vermemesi için davette bulunuyor.

HRW: Tehlikeli derecede yüksek hava kirliliği

İnsan Hakları İzleme Örgütü’ne nazaran, 1984’teki kuruluşundan 2023’teki süreksiz kapanışına kadar kâfi emisyon azaltıcı teknolojiden mahrum olan A santralinden kaynaklanan emisyonlar bilhassa kaygı verici. A Santrali, daha yeni teknolojiler kullanılarak 2004 yılında inşa edilmiş olan B Santrali’ne 2,5 kilometre uzaklıkta bulunuyor.

Kömürün ve bilhassa linyitin yakılması, partikül hususlar ve kükürt dioksit (SO2) üzere her biri sıhhate önemli ölçüde ziyan verebilecek kıymetli kirleticileri açığa çıkarıyor.

Türkiye genelinde 380 hava kalitesi izleme istasyonu bulunuyor. Bilgileri kamuoyu ile paylaşılan Afşin-Elbistan A kömür santraline en yakın izleme istasyonu 22 kilometre uzaklıktaki Elbistan’da yer alıyor. Santrale üç kilometre aralıktaki başka istasyonların bilgileri ise kamuoyu ile paylaşılmıyor.

HRW’nin Ocak 2021 ile Haziran 2024 ortasındaki hava kalitesi bilgileri üzerinde yaptığı tahlilde, Afşin-Elbistan kömür santrallerini çevreleyen alanda tehlikeli derecede yüksek hava kirliliği düzeyleri tespit edildi.

Copernicus Sentinel-5P misyonundan elde edilen uydu datalarının tahlilinde, ortalama kükürt dioksit (SO2) konsantrasyonunun, santrallerin üzerinde ve etrafındaki köylerde, dataları yayınlanan en yakın hava kalitesi izleme istasyonunun bulunduğu Elbistan’a kıyasla besbelli biçimde daha yüksek olduğu görüldü. SO2 konsantrasyonu santralin çabucak bitişiğindeki Çoğulhan köyünde, Elbistan’daki izleme istasyonu üzerinde kaydedilen ortalama yoğunluktan neredeyse üç kat daha yüksekti.

Mevcut kömür santraline yeni üniteler eklenirse, bölgedeki SO2 kirlilik düzeyleri artacak.

Hangi hastalıklara neden oluyor?

Renksiz, kokusuz ve tatsız bir gaz olup karbon içeren yakıtların eksik yanması ile ortaya çıkan karbonmonoksit, birincil bir hava kirletici. Karbonmonoksit düzeylerinin denetim altında tutulmaması, teneffüs yolu hastalıkları, zehirlenme, kardiyovasküler rahatsızlıklar ve nörolojik sıkıntılara yol açabiliyor.

Partiküler unsur (PM) ise havada asılı katı yahut sıvı unsurların mikroskobik parçacıkları olup en tehlikeli hava kirliliği olarak tanımlanıyor.

Dünya Sıhhat Örgütü (DSÖ) 10 mikron ve altındaki partikül hususların (PM10) teneffüs yolu problemlerine neden olabileceğine, bilhassa astım üzere teneffüs yolu hastalığı olan bireylerde semptomların artmasına ve teneffüs işlevlerinde bozulmaya yol açabileceğine işaret ediyor.

Örgüte göte PM10’a uzun mühlet maruz kalınması; kalp krizi, inme, hipertansiyon üzere kardiyovasküler hastalıklar ve akciğer kanseri riskini artırabilir. Akciğer işlevlerini olumsuz etkileyen PM10, KOAH üzere akciğer hastalıklarının semptomlarını kötüleştirebilir.

P2,5 ise PM10 parçacığının daha da küçüğü (dörtte biri ve ondan küçüğü) manasına geldiğinden bu hastalıkların daha da ağırına sebep olabiliyor.

Son bilimsel çalışmalara nazaran en değerli hava kirleticileri olan iki buçuk mikron ve altındaki partikül hususlar (PM 2,5), beşerde yalnızca teneffüs sistemi ve akciğer hastalıklarına neden olmuyor, nörolojik hastalıklara neden oluyor, çocuklarda bilişsel gelişimi yavaşlatıyor. Düşük yüklü doğum olaylarına neden oluyor. Demans ve Alzheimer ile PM 2,5 hava kirliliğinin bağlantısını ortaya koyan yeni çalışmalar var.

AB standardının üç katı

PM2,5 için Türkiye’de bir limit olmadığı üzere istasyonlarda da ölçümleri tertipli olarak yapılmıyor.

İnsan Hakları İzleme Örgütü’nün Elbistan’da Etraf, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’na ilişkin izleme istasyonunda Ocak 2021’den Haziran 2024’e kadar kaydedilen PM2,5 düzeylerine ait tahlili, ortalama PM2,5 konsantrasyonunun DSÖ’nün önerdiği yıllık düzeyin beş katından fazla ve önerilen 2030 Avrupa Birliği (AB) standardının neredeyse üç katı olduğunu ortaya koydu.

Aynı periyotta P10 düzeylerine yönelik yapılan tahlil de ortalama PM10 konsantrasyonunun DSÖ’nün tavsiye ettiği yıllık düzeyin dört katından fazla ve 2019 Türkiye standardının 1,75 katı olduğunu gösteriyor.

Arıtma tesisi olmadan yıllarca çalıştı

Afşin-Elbistan A santralinin etraf mevzuatının gerektirdiği arıtma tesisleri olmadan çalışmasına uzun yıllar boyunca müsaade verilmişti. Tekraren yapılan yasal itirazlar ve yürütülen kampanyalar sonucunda santral 1 Ocak 2020 tarihinde etraf mevzuatına uymadığı gerekçesiyle kapatılmış olsa da hükümet Mayıs 2020’de tekrar açılmasına müsaade verdi ve 6 Şubat sarsıntılarında hasar alana kadar da faaliyette kaldı.

26 Aralık 2023 tarihinde A santralinin dört ünitesinden yalnızca birine birinci sefer kükürt arıtma sistemi kuruldu ve bu ünitenin yine faaliyete geçmesine müsaade verildi.

HRW’ye nazaran kükürt arıtma hedefiyle kullanılan mevcut en âlâ teknoloji SO2 emisyonlarını değerli ölçüde azaltabiliyor olsa da tekrar faaliyete alınmasına müsaade verilen ünitede hangi teknolojinin kullanıldığı bilinmiyor. Hava kirletici filtrelerinin vakit içinde performans verimliliğini kaybettiğine dair tasalar de bulunuyor.

Önceleri kamuya ilişkin bir şirket olan EÜAŞ tarafından işletilen Afşin-Elbistan A santrali, Kasım 2018’de özel bir şirket olan Çelikler Holding’e devredilmişti.

“Kömürden çıkış sekteye uğrayabilir”

EÜAŞ ile Çelikler Holding ortasındaki muahedenin kaidelerinin bilinmediğine dikkat çeken İnsan Hakları İzleme Örgütü, mutabakatın kilit ehemmiyetteki ayrıntılarının kamuoyuna açıklanması gerektiğini vurguluyor.

Türkiye’nin Paris Muahedesi kapsamındaki iklim aksiyon planı, 2023 tarihli Güncellenmiş Ulusal Katkı Beyanı’nda, elektrik üretiminde yenilenebilir güç kaynaklarının hissesinin artırılması hedeflense de kömürden çıkış için bir tarih belirlenmiş değil. Türkiye’nin aktif durumdaki kömür santralleri 2015-2023 yılları ortasında yüzde 34 oranında arttı. Bu yılın birinci çeyreğinde kömürlü termik santrallerin toplam kurulu gücü 20,2 GW’a ulaştı.

HRW’ye nazaran Afşin-Elbistan A kömürlü termik santralindeki mevcut 1.355 MW’ye toplam 688 MW kapasiteli iki yeni ünitelerin eklenmesine müsaade verilmesi, kömürden çıkışı sekteye uğratabilir.

DW Türkçe’ye sansürsüz nasıl erişebilirim?