14 Mayıs: Seçim süreci adil mi?

Türkiye’de seçimlere yaklaşılan süreçte muhalefet partileri iktidarı devlet imkanlarını parti kampanyaları için kullanmakla ve birtakım medya organlarını da partilere eşit davranmamakla suçlarken, 14 Mayıs’ta sandıklara ne kadar “adil” kaidelerde gidildiği tartışılıyor.

Geçmiş devirlerdeki seçimleri gözlemci olarak Türkiye’nin daveti üzerine izleyen Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (AGİT) ve Avrupa Kurulu üzere kuruluşlar, hazırladıkları raporlarda seçimlerin genel olarak demokratik bir olgunlukta geçtiğini lakin taraflar için bilhassa kampanya devrinde kaidelerin adil olmadığına vurgu yapmıştı.

Bu seçim sürecinde de muhalefet kanadından emsal tenkitler yükseliyor.

Millet İttifakı adayı Kemal Kılıçdaroğlu’nun kampanya sinemaları başta kamu yayıncısı TRT olmak üzere birtakım TV kanalları tarafından yayımlanmak istenmemiş, CHP de TRT’nin bu tavrını yargıya taşıyarak hata duyurusunda bulunmuştu.

Son olarak Türkiye’nin Lefkoşa Büyükelçisi Metin Feyzioğlu’nun Kıbrıs’ta Cumhur İttifakı propagandası yaptığı sırada çekilen imgeler de tartışmalara yol açmıştı.

Peki memleketler arası gözlemcilerin de Türkiye’deki seçimlerin geçmişte demokratik fakat çok da adil olmayan kurallarda gerçekleştiğine yönelik raporlarının bir tekrarı 14 Mayıs’ta yine yaşanır mı?

“Adil seçim” nedir?

Genel kabule nazaran demokrasilerde özgür ve adil seçimler için aşikâr koşulların gerçekleşmesi kıymet taşıyor ve bunlar ortasında adil bir kampanya süreci de yer alıyor.

AGİT’in seçim müşahedesi el kitabında da demokratik seçimlerin standartları sıralanarak, siyasi kampanyaların “adaylara, partilere ya da seçmenlere yönelik idari süreç, şiddet, gözdağı yahut misilleme korkusu olmadan, açık ve adil bir atmosfer içinde, ayrımcı olmayan ve manisiz bir medya erişimiyle yapılmasına” bu standartlar ortasında yer veriliyor.

Uluslararası Şeffaflık Örgütü Türkiye Lideri Oya Özarslan, “Eğer seçimler adil, özgür, şeffaf bir formda gerçekleştirilmemişse demokrasiden bahsedemiyoruz” diyerek, Washington merkezli fikir kuruluşu Freedom House’un yıllık raporlarında Türkiye’nin 2018’den bu yana “özgür olmayan ülkeler” sınıfında yer aldığını hatırlatıyor.

Uluslararası Şeffaflık Örgütü Türkiye Lideri Oya ÖzarslanFotoğraf: Transparency International Turkey

Seçim sürecinde adayların kampanyalarını yürütmek ve seçmenlere ulaşmak için eşit fırsatlara sahip olmaları ve haksız nüfuz kullanımının önlenmesi de demokrasilerdeki öbür değerli konular.

Türkiye’deki seçimleri gözlemci sıfatıyla takip eden yabancı kuruluşlar seçim sonuçlarına ait hazırladıkları raporlarda bilhassa 2018’de uygulanmaya başlanan cumhurbaşkanlığı hükümet sistemiyle güçler ayrılığı prensibinin zayıfladığını, yürütmenin çok faal bir aktör olarak öteki erkleri denetimine aldığı tenkidinde bulunuyor. Bunun da seçimlere adil koşullarda gidilmesini olumsuz etkilediği görüşüne raporlarda yer veriyor.

Aday olan bakanların durumu

Bu ortada AKP’nin çeşitli vilayetlerden milletvekili adayı gösterdiği bakanların devlet imkanlarını ve devlet takımlarını seçim propagandası için kullanmakta olduğu, birtakım büyük çaplı projelerin tam seçim öncesine denk getirilerek kampanyalarda yer verildiği de gözleniyor.

Milletvekili adayı olan bakanların istifa etmesi gerektiği ve istifa etmemeleri halinde adaylıklarının kabul edilmemesi tarafında Yüksek Seçim Şurası’na (YSK) kimi ferdi müracaatlarda bulunulmuştu. Lakin YSK bu itirazları reddederek, bakanların atanma tarzlarının farklı olduğunu ve Meclis’te yemin etmeleri nedeniyle “kamu vazifelisi sayılamayacaklarını” belirtti.

Her ne kadar YSK itirazları reddetse de adaylığını açıklayan bakanların durumu ve bakanlık takımlarını ve imkanlarını seçim için kullanmaları tartışılmaya devam ediliyor.

Özarslan, yasaya nazaran bakanların yurt içinde yapacakları seyahatleri makam arabaları ile yapamayacağını ve resmi ziyafet verilemeyeceğine işaret ederek, fakat bunların diğer “kılıflar altında” yapılmaya devam edildiğinin gözlendiğini belirtiyor.

298 sayılı Seçim Kanununun 65. unsuruna nazaran “seçim propagandasının başlangıç tarihinden oy verme gününü takip eden güne kadar olan müddet içinde” bakanlara yapacakları seçim çalışmalarında kimi yasaklar getiriliyor.

Yasaya karşıtlık durumlarının YSK tarafından denetim ve denetlenmesi gerektiğini belirten Özarslan, YSK için “işlevini yerine getirmeyen bir kurum ile karşı karşıyayız” yorumu yapıyor.

Medyada eşit görünürlük sağlanıyor mu?

Demokrasilerde adil seçimin koşullarından birisi medyada eşit görünürlük sağlanması. Fakat evvelden kısmen de olsa sağlanan bu kural son yıllarda kanunların değişmesi ve medya organlarının hükümetin denetimine girmesi ile değişmiş durumda.

Medya Ombudsmanı Faruk BildiriciFotoğraf: privat

Medya Ombudsmanı Faruk Bildirici’nin özel web sitesinde yayımladığı son incelemeye nazaran Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan’ın konuşmalarını 13-15 kanal başından sonuna kadar yayımlarken, Kılıçdaroğlu’nun konuşmalarını ise bu formda veren lakin 3-5 kanal var.

Bildirici, DW Türkçe’ye yaptığı açıklamada da bu sonuçlara atıfta bulunarak, başlı başına bu durumun bile adayların görünürlüğündeki dengesizliği ortaya koyduğunu belirterek, bir başka değerli nokta olarak şuna dikkat çekiyor:

“Kılıçdaroğlu’nun çıktığı kanallar ve gazeteciler çok fazla değişmiyor. Lakin Erdoğan’ınkiler son yıllarda değişmiş durumda. Evvelce birtakım kanallara tek çek çıkıyordu fakat artık medya kümelerinin ortak programlarına çıkıyor ve bunu birebir anda birden fazla kanal yayınlıyor.”

Muhalefet başkanlarını yayınlarına konuk alan ya da haberlerini veren kanal sayısı ise hudutlu ve muhalefet adayları genelde yankı odalarının ötesindeki seçmenlere ulaşamıyor.

Bildirici, seçim periyodunda medyanın rolüne iki açıdan bakılabileceğini söyleyerek, bunların birincisinin yasal ikincisinin ise fiili durum olduğunu söylüyor. Tecrübeli gazeteci yasal durumda gelinen noktayı şöyle anlatıyor:

“Eskiden seçimlerde propaganda periyodu başladığında o andan itibaren radyo ve televizyon yayınları Yüksek Seçim Şurası kontrolü altına girer, adil ve tarafsız yayıncılık yapılmasını YSK denetlerdi. Kanal sayısı da az olduğu için her partiye makul mühletler ayrılırdı. Sonra Özal’la birlikte ve akabinde ağır halde AKP devrinde bu değişti. Günümüze geldiğimizde artık seçim kanununda propaganda devriyle ilgili karar yok. YSK denetlemekle yükümlü fakat kanunda hiçbir karar yok.”

Cumhurbaşkanı Seçim Kanunu’nun 13. unsurunda “Propaganda periyodunda, Türkiye Radyo ve Televizyonlarında yapılacak propaganda yayınlarının tam bir tarafsızlık ve eşitlik içinde yapılması, Yüksek Seçim Konseyi ile Türkiye Radyo ve Televizyon Kurumu tarafından sağlanır” deniliyor. Ayrıyeten adayların, özel radyo ve televizyonlardaki propaganda konuşmalarında, müddet ile ilgili sınırlamalar dışında, 298 sayılı kanunun ilgili kararları uygulanacağı da belirtiliyor.

Bildirici, buradaki kıymetli nüansı ise ilgili 298 sayılı kanunda özel televizyonların yayın müddetleri ile ilgili net bir karar bulunmaması olarak açıklıyor ve “İktidarın zati seçime adil ve eşit propaganda şartları altında gitmek üzere bir korkusu yok. Bu türlü bir tasası olsaydı esasen seçim kanunu bu türlü düzenlemezlerdi” yorumu yapıyor.

Seçim öncesindeki fiili durumda da eşitlik ve adaletten kelam etmenin mümkün olmadığını belirten Bildirici, kelamlarını şöyle sürdürüyor:

“Sadece seçim periyodunda değil, seçimlerden evvel de siyasi iktidarın ve Erdoğan’ın medyada çok büyük bir tartısı var. Devletin bütün gücünü ve bunun yanı sıra medyanın büyük kısmını kullanan ve bununla propaganda yapan bir iktidar ve Erdoğan var. Onun karşısında da üç beş kanalda kendi gücüyle, toplumsal medyayla, propaganda devrini götürmeye çalışan bir muhalefet bulunuyor.”

Seçimin finansmanı adil mi?

Bu ortada CHP İstanbul Vilayet Lideri Canan Kaftancıoğlu toplumsal medya hesabından fotoğraflar yayımlayarak, Erdoğan’ın posterlerinin Hazine’ye ilişkin olan İstanbul Surlarına asılmasının maddelere karşıt olduğunu belirtti.

İstanbul’daki bu olay tek örnek değil ve çeşitli vilayetlerden benzeri uygulamalar, valiliklerde iftarlar sırasında AKP’nin seçim çalışmaları yapıldığına ait haberler geliyor.

Özarslan, parti ile devletin iç içe geçmiş durumda olduğunu belirterek, bu nedenle devlet kaynakları ile parti kaynaklarının kullanımının hudutlarının da tam olarak çizilemediğine işaret ediyor. Özarslan, seçimlerin eşit rekabet şartlarında gerçekleşebilmesi için kaynakların da eşit bir formda dağıtılması ve kullanılmasının gerektiğini belirtiyor.

Siyasi Partiler Kanunu’na nazaran, seçim barajını yani yüzde 7’yi geçen siyasi partiler her yıl genel bütçe gelirlerinin toplamının 5 binde 2’si kadar hazine yardımı alıyor. Bu yardım seçim periyotlarında artıyor. Bunun yanı sıra seçim barajını geçemeyen lakin yüzde 3’ten fazla oy alan partiler de barajı geçen partiler ortasında en düşük oya sahip partinin aldığı yardımla orantılı olarak belirli bir yardım alabiliyor.

Ayrıca kanunlara nazaran partiler üyelik aidatları ve özel bağışlar üzere kaynaklardan gelir elde edebiliyor fakat kamu hukukî bireylerinden, devlet ve kamu kurumları ile yabancı kaynaklardan finansman sağlanması yasak.

Öte yandan Türkiye Personel Partisi (TİP) üzere devletten katkı almayan partiler de seçimde yarışıyor. TİP milletvekili Sera Kadıgil toplumsal medya hesabından “Seçim masraflı bir süreç. Hele devletten beş kuruş almayan bir partide, devletin tüm imkanlarını sömüren bakanlara karşı yarışıyorsanız daha da masraflı” diyerek bağış davetinde bulunmuştu.

DW Türkçe’ye manisiz nasıl ulaşabilirim?